مسأله­ ی حذف کنکور موضوعی است که تا به امروز بسیاری از رسانه­­ ها و نهادهای ملی و خصوصی از یک طرف و خانواده های دارای فرزند نوجوان از سوی دیگر، هر یک به نوعی پیگیر و درگیر آن بوده­اند؛

در تمامی مقاطع و مراحل، بدون بررسی عملیاتی و واقعی پیامدهای حذف کنکور و مدل­ های جایگزین غربالگری در ورود به مراکز آموزش عالی کشور، همیشه یا نوک پیکان اتهام به سمت سازمان سنجش گرفته شده و یا در تمامی مراحل به گفته‌ی نمایندگان مجلس و اساتید و بزرگان وزارت آموزش و پرورش و رسانه ها “غول بزرگ مافیای کنکور” مانع حذف کنکور بوده و هیچکس راجع به بعد از حذف کنکور و راه حل­های جایگزینی صحبت واضحی به میان نیاورده..

این درگیری ­ها تا آنجا پیش­ رفت که حتی نماینده مجلس شورای اسلامی و عضو کمیسیون آموزش مجلس در برنامه­ های خبری تلویزیونی شبکه یک سیما نیز، دلیل حذف نشدن کنکور تا به امروز را به صورت مستقیم و علنی به رئیس سازمان سنجش ربط داده و گویی سود شخصی برای وی و سازمانش وجود دارد و با هم دستی “مافیای کنکور” نمی­ گذارد که کنکور حذف شود.

این روزها دو خبر زیر که بسیار جدی­تر و عملیاتی­ تر از همیشه پخش شده­ اند مرا به نوشتن این مقاله وا داشت:

“موضوع حذف کنکور در دست بررسی است“

سلیمی، عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی از بررسی طرحی در کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی خبر داد که طبق آن گزینش از طریق دانشگاه‌ها انجام می‌شود و به موجب آن کنکور حذف خواهد شد/ ایسنا

“تدوین طرح مرکز پژوهش‌ها برای حذف کنکور تا یک ماه آینده”

سخنگوی کمیسیون آموزش مجلس: مقرر شد مرکز پژوهش‌ های مجلس ظرف یک ماه آینده طرحی را در خصوص نحوه سنجش و پذیرش دانشجو به مجلس ارائه کند تا درباره سهمیه ‌‎ها و اصل کنکور تصمیم‌ جدی گرفته شود.

قصد نوشتن مقاله ه­ای علمی و طولانی در اینجا را ندارم تا از ویژگی­ ها و جنبه­ های مثبت کنکور دفاع کنم (که شاید باعث آزردگی خاطر برخی و یا به حاشیه رفتن از مسأله­ی اصلی شود) ؛

فقط توجه شما را به چند تیتر اصلی که بارها و بارها در مصاحبه ­ها و برنامه نشست­ های علمی نیز مطرح نموده­ ام جلب می­ نمایم:

۱- کنکور چیست و جایگزین کنکور چه  باید باشد؟

وقتی از حذف چیزی سخن می­ گوییم در وحله­ ی اول باید چراهای وجودی آن را بررسی کنیم ! وقتی از حذف یک پل ارتباطی، یک کتاب، یک سخن، یک رفتار و یا یک آزمون صحبت می­ کنیم، آیا نباید در ابتدا شأن وجودی، کاربردها، تأثیرات و عملکرد آن را بررسی نماییم؟

آیا کنکور صرفاً محلی برای سودجویی فرصت طلبان عرصه­ ی آموزش و جولان­دهی انتشارات­ های بزرگ کنکوری و … است ؟

آیا کنکور باعث افزایش استرس و ایجاد هزینه ­های گزاف برای خانواده­ ها و ایجاد مافیا در کشور است و در هیچ کجای دیگر کشورمان به هیچ دلیل دیگری هیچ باند و مافیایی وجود ندارد؟

اگر کنکور را به عنوان آزمونی جامع برای ورود به دانشگاه­ های تراز اول کشور در نظر بگیریم شاید بتوان گفت بهترین روش موجود غربالگری است؛ دلیل بنیانگذاری این شیوه را هم می ­توان در تعداد متقاضیان ورود به مراکز آموزش عالی بعد از اتمام دوره دبیرستان در کشور خلاصه کرد که بیشتر از حد پذیرش این مراکز بوده است.

شاید مرور این مطلب خالی از لطف نباشد که در سال­ های اخیر به واسطه ­ی تولد مراکز دانشگاهی مختلف ( آزاد، غیرانتفاعی، پیام نور، واحد های پردیس، علمی کاربردی و … ) در سرتاسر کشور این ظرفیت بسیار بالا رفته و امروز بسیاری از این مراکز بدون کنکور و بدون هیچ قید و شرطی  هر یک به طریقی اقدام به پذیرش دانشجو کرده و مدرک تولید می­ کنند.

ولی همچنان تقاضا برای دانشگاه­ ها و رشته­ های برتر کشور بالاست؛ این که چه چیز این دانشگاه­ ها و رشته­ ها را متمایز می­ کند و این جذابیت را ایجاد می­ نماید تا همگان برای رسیدن به آن ها مشتاقانه تلاش نمایند را در بحثی جدا می­ بایست پیگیری کنیم؛ ولی با توجه به بررسی ساده­ای که انجام دادیم.

دریافتیم که همچنان میزان عرضه و تقاضا در بازار آموزش عالی (در رشته و دانشگاه­های خاص) با هم برابری نداشته و نیازمند الگویی جهت ارزیابی، غربالگری و انتخاب هستیم که تا به امروز نامش “کنکور” بوده است.

بارها تکرار کردم که خدا نکند کنکور را بردارند! که حذف کنکور یعنی پدیداری آزمون ورودی دانشگاه­ ها، یعنی تبدیل یک آزمون سراسری به چندین و چند آزمون خورد، یعنی هزینه­ ی بیشتر، استرس بیشتر، فشار بیشتر، درگیری بیشتر …

آیا واقعا اینگونه می­پندارید که دانشگاه تهران، بهشتی، ایران، فردوسی مشهد، شریف، امیرکبیر، خواجه نصیر، چمران، آزاد تهران، علوم تحقیقات و … پس از حذف کنکور، درب­های خود را باز کرده و اعلام می­ کنند هر کسی معدل ۲۰ دارد بفرماید داخل و پزشکی و دندان پزشکی و مکانیک و برق و حقوق بخواند؟!

به نظر شما این سطحی نگری و کوته بینی نیست که فکر کنیم دانشگاه تهران می­ تواند ۵۰۰۰ متقاضی دارای معدل ۲۵/۱۹ را در ۲۰۰-۳۰۰ صندلی پزشکی و دندان پزشکی و دارویی خود بنشاند! قاعدتاً از مکانیزم­ هایی همچون صندلی بازی، دودو اسکاچی و شیر یا خط هم برای انتخاب دانشجو استفاده نمی­ کنند!!!

شاید فکر کنید از نمره امتحانات نهایی برای غربالگری استفاده می­شود، پس باید آن راهم بیشتر بررسی کنیم.

۲- معدل امتحانات نهایی چقدر اعتبار دارد؟

تا به امروز شاید معدل امتحانات نهایی ارزشمند بود ولی اگر روزی برسد که ملاک و معیار اصلی برای سنجش و پذیرش در دانشگاه­ ها شود به نظر شما همین ارزش را داشته و این روند ادامه پیدا می­کند؟

گذشته از اتلاف زمان و هزینه­ های بسیار زیاد برای برگزاری امتحانات نهایی در همه­ ی دروس و مقاطع برای وزارت آموزش و پرورش که بررسی این مطلب خود نیازمند مقاله ی دیگری است، فکر می­ کنید تا چه حد به نمرات امتحانات بتوان اعتماد کرد؟

به نظر شما به همت این طرح و ملاک قرارگیری نمرات معدل نهایی افراد برای پذیرش در دانشگاه ها، فساد در بدنه­ ی آموزش و پرورش جاری نمی­ شود و خانواده­ ی نگران دیروزی که هر هزینه ای برای کنکور فرزندش می کرد، سعی نمی کند همان هزینه را در دوران تحصیل و به منظور کسب معدل نهایی هر سه سال تحصیلی از هر طریقی نماید؟

کمی به این سؤالات فکر کنید:

آیا به همت این طرح و ملاک قرارگیری نمرات معدل نهایی افراد برای پذیرش در دانشگاه­ ها، فساد در بدنه­ی آموزش و پرورش جاری نمی­ شود و خانواده­ ی نگران دیروزی که از هیچ هزینه ه­ای برای کنکور فرزندش دریغ نمی­ کرد، سعی نمی­ کند در دوران تحصیل و به منظور کسب معدل نهایی هر سه سال تحصیلی از هر طریقی همان هزینه را متحمل شود؟

آیا فرآیند تلاش برای پذیرش و استرس­ و فشار و هزینه­ ها نیز در این قسمت بیشتر و غربالگری نامطمئن­ تر و نادرست­ تر نمی­ شود؟

آیا تقلب در کسب نمرات لازم راحت­تر نمی­ شود و در قبولی و پذیرش در دانشگاه­ ها روابط انسانی بیشتر از پیش موثرتر نخواهند شد؟

بهتر است دیگر در این خصوص چیزی ننوشته و قضاوت را به خودتان، افکار، وجدان و نگاهتان به وضعیت اجتماعی و محیط اطرافتان واگذار کنم…

۳- آیا مشکل کنکور است یا …؟

آیا مشکل ما کنکور است؟ با برداشته شدن کنکور و احتمالاً جایگزین شدن فرآیندی پیچیده تر مشکل آموزش، اقتصاد، کار، دانشگاه و همه چیز حل می شود؟

بهتر نیست در کنار بررسی شأن وجودی هر چیز به چرایی وجودش هم فکر کنیم ؟

چرا کنکور وجود داشت؟ مسلما برای غربالگری،

چرا غربالگری؟ مسلما به خاطر ازدیاد متقاضی (علی الخصوص برای رشته های تراز اولی همچون: پزشکی، دندان پزشکی، داروسازی، پرستاری، حقوق، برق، مکانیک و … )

چرا ازدیاد متقاضی؟ بیایید فکر کنیم چرا همه می­ خواهند پزشک، دندانپزشک، پرستار و … شوند؟

به نظر شما مشکل در فشار اقتصادی و معیشتی نیست ؟ ریشه مسأله به داشتن شغلی امن و درآمدی باز نمی­ گردد؟ مسأله این نیست که همه تحقق امیال و آرزوها و زندگی مرفه خود را در پزشک شدن و کسب درآمد بالا بدون زحمت می بینند؟ یا به نظرتان همه عاشق خدمت به خلق و پیشرفت­ های علمی در حوزه­ی پزشکی هستند؟؟

واقع بین باشیم، مشکل نحوه ی پذیرش در دانشگاه نیست.

می­ توان علت مشکل را در غالب کلی در سه دلیل خلاصه کرد:

۱. نبود شغل در حوزه ­ها و رشته های مختلف صنعتی؛

در این وضعیت همه از ترس بیکاری و نبود درآمد و عدم داشتن امنیت شغلی و مالی به سمت رشته های پزشکی و پیراپزشکی هجوم می آورند؛ چرا که این رشته­ ها با جان انسان­ ها سروکار داشته و طبعاً همه برایش هزینه می کنند.

به نظر شما در یک اقتصاد سالم همه به دنبال پزشکی هستند و کنکور اینگونه و آن گونه می­ شود ؟؟؟

۲. نبود مهارت و دانش عملیاتی در بین دانش آموختگان؛

متأسفانه با ورود به دانشگاه همه در نهایت فارغ التحصیل شده و سیل شدید جمعیت مثلاً تحصیل کرده ( دارای مدرک) در جامعه فراوان می ­شود، مدارک و رشته های تحصیلی ای که برای هیچکدام بستر کاری وجود ندارد، زمینه ی شغلی نیست و از طرفی فرد نیز در آن رشته مهارت آموزی نداشته است و توانایی های لازم برای کار در آن حوزه را ندارد و یا در بسیاری موارد شخصیت و پتانسیل درونی لازم برای موفقیت در رشته تحصیلی اش را ندارد.

۳. نبود راهنمایی و هدایت تحصیلی شغلی درست در سطح آموزش و پرورش؛

در واقع مکانیزم هدایت تحصیلی صرفا نمره محور هست و شخصیت، توانایی و ویژگی های فردی به هیچ عنوان ملاک عمل نیست و فرد با فشار نمره و خواست خانواده به سمت و سویی سوق داده می شود و هیچگونه ارزیابی منطقی و علمی و اصولی در راستای انتخاب رشته تحصیلی و هویت فردی صورت نمی­ گیرد.

و اگر با آموزش های صحیح و به موقع توان کارآفرینی، اعتماد به نفس فردی و هویت دهی شغلی – اجتماعی بالا رود، مسلما در یک دوره می توان وضعیت به شدت متفاوتی را در جامعه مشاهده کرد که صد البته این مساله نیازمند برنامه ریزی کلان و بلندمدت بوده و کمی دیربازده می باشد.

قضاوت با شما…

۴- چرا کنکور؟! چرا مثل آلمان آموزش رایگان نباشد؟

خوب بسیاری از منتقدان و پیشگامان حوزه حذف کنکور می­ گویند چرا در کل، کنکور باید باشد؟ چرا مثلاً مثل آلمان تحصیلات عالیه کلاً رایگان نباشد؟

پاسخ خیلی ساده است، چون شرایط اقتصادی و بازار کار و صنعت ما مثل آلمان نیست! هرگاه عملکرد فردی، اجتماعی، سیاسی، صنعتی و اقتصادی ما شبیه کشوری مثل آلمان بود می­ توانیم مثل آنها باشیم.

متأسفانه تمامی این پیشگامان دم از عدالت آموزشی می­زنند و مقصر این موضوع را کنکور! مافیای کنکور! سازمان سنجش! و نهایتا آموزش و پرورش می ­دانند! در صورتی که پاسخ و راه حل این مسأله به دست دولت می­ باشد.

دولت با به حرکت درآوردن چرخ اقتصادی، کارخانه ها، تولیدات و … می­ تواند ایجاد اشتغال کرده و در صورت استقرار سیستم ارزیابی و ارتقا شغلی صحیح و به تعبیری شایسه سالاری در تمامی سطوح مملکتی (دولتی و خصوصی) می تواند کاری کند تا دیگر زندگی خوب در گرو تحصیل در حوزه های پزشکی و پیراپزشکی نباشد…

در این صورت انتخاب و تصمیم­ گیری راحت­تر می­ شود و گرایش افراد به مشاغل براساس توانایی و علایق صورت می­ گیرد و نه فقط برحسب ضمانت درآمد و آینده شغلی…

و دیگر همه یکپارچه علاقمند به پزشکی و رشته­ های وابسته به آن نخواهند بود…

۵- راه حل چیست؟

صرف انتقاد کردن مشکلی را حل نکرده و باید در هر موردی پیشنهاد و راهکار ارائه داد؛ ولی متأسفانه شاید برخی راهکارها و پیشنهادها، عملی و برخی غیرعملی باشند و البته در این مقاله بیشتر جنبه ی نتیجه گیری از بحث دارد و بهتر می دانید برای چنین مساله ای ساعت ها کار کارشناسی و حرفه ای نیاز است.!

ولی با توجه به بررسی ها متوجه شدیم ریشه وجود مسأله ه­ای به نام “کنکور” متوجه سازمان سنجش و مافیای کنکور نیست بلکه به نهاد­ها و بخش های دیگر مملکتی برمی­گردد.

به طور مثال آموزش و پرورش به عنوان متولی تربیت فرزندان این مرزوبوم می تواند با اجرای جلسات آموزشی، جلسات راهبردی انتخاب شغل، آموزش های حرفه ای نسبت به مشاغل آینده، علاقه و توان سنجی، شخصیت ­شناسی حرفه ه­ای و در کل ایجاد فرآیندهای آموزشی مشخص در حوزه انتخاب شغل، این فرآیند را تسهیل و بخشی از فشار کنکور و گرایشات خاص را در دانش آموزان کم کند و در این حین بسیاری از دانش آموزان را به سمت رشته­ی مناسب خود سمت و سوق دهد.

ولی تا زمانی که فشارهای اقتصادی و عدم تحرک در حوزه های مختلف علمی – صنعتی در کشور نباشد، متأسفانه فرآیند موجود فقط می­ تواند بدتر شود و حذف کنکور زادگاه بسیاری مشکلات و فشارهای دیگر گردد.

به قلم: پدرام فیاضیان – روانشناس و مشاور تحصیلی