نقشه ذهنی  یا مایندمپ یکی از اصولی­ترین روش­ها برای یادگیری­ می­باشد که توسط تونی بوزان، حدود سی سال پیش در کشور آمریکا ارائه شده است و یکی از محبوب­ترین تکنیک­های یادگیری در جهان است. نقشه ذهنی میتواند اطلاعات طولانی و خسته کننده را به صورت رنگی، جذاب، قابل حفظ کردن و در نمودارهای بسیار سازمان یافته که مغز ما بطور طبیعی و قدرتمند آنها را درک، حفظ و بازخوانی می­کند را درون خود جای دهد.

براساس مطالعاتی که بر روی ذهن بشر صورت گرفته در این روش تلاش شده کارایی مغز را با استفاده از طرح­های گرافیکی و تصاویر بالاتر برده تا بتوانیم بسیار آسان­تر مطالب را در حافظه­مان جای دهیم. در واقع این روش کمک می­کند تا سالیان زیادی مطالب را با ساختار منظم و چهارچوب معین در ذهن خود تثبیت کنیم تا هرگز فراموش نشود.

تونی بوزان بحث­های گسترده­ای را به عنوان آموزش نحوه ترسیم نقشه ذهنی مطرح می‌کند و تأکید دارد که طراحی نقشه ذهنی هم، مانند یادداشت برداری یا شیوه مستندسازی دیگر، نیازمند تمرین و ممارست است. به اعتقاد او ترسیم نقشه ذهنی می‌تواند به موارد زیر کمک نماید:

• شفاف­تر شدن ایده ها
• آموزش بهتر و اثربخش‌تر
• یادداشت برداری سریع‌تر و انتقال بهتر مطالب
• به مدیریت زمان در جلسات و تصمیم گیری بهتر

عناصر یک نقشه ذهنی، برای سازماندهی ایده‌ها و افکار به کار گرفته شده و بر اساس اهمیت مطالب در قالب شاخه‌ها و گروه‌های مختلف قرار می­گیرند.

مایندمپ یا همان  نقشه ذهنی با طراحی غیرخطی و به صورت کاملاً گرافیکی می­باشد که به ما کمک می­کند پیرامون یک موضوع مشخص اصلی، در چارجوب بصری و بصورت تصویری متن خود را روی صفحه پیاده کنیم .

رسم یک مایندمپ به شیوه صحیح از چه مراحلی تشکیل شده است؟

• در مرکز صفحه ایده اصلی و عنوان فصل خود را بنویسید.
• در وسط صفحه برای ایده اصلی خود از عکس یا تصاویر استفاده کنید.
• تا می­توانید از رنگ­ها استفاده کنید.
• شاخه شاخه رسم کنید.
• از خطوط مستقیم استفاده نکنید.
• فقط از یک کلمه کلیدی برای هر شاخه استفاده کنید.
• در طراحی خود تا میتوانید از تصاویر استفاده کنید؛ ارزش یک تصویر هزار برابر یک کلمه است.

چرا باید از روش مایند مپ استفاده کرد؟

امروزه اکثر انسان­ها اغلب برای دسترسی به مطالب دچار کمبود وقت هستند. این روش دقیقاً راه­حلی است برای افرادی که همیشه زمان کم می آورند. با استفاده از این روش با زبان حافظه­تان آشنا شده  و یاد خواهید گرفت چگونه هر کتابی چه درسی و چه غیر درسی را از این به بعد مطالعه کنید تا بهتر در ذهنتان باقی بماند.

 از مهمترین کاربردهای این روش میتوان به موارد زیر اشاره کرد:

• خلاصه نویسی کتاب‌ها و جزوات آموزشی
• یادگیری بهتر دروس
• طبقه­بندی ذهن
• برنامه ریزی و هدف­گذاری اصولی
• ایجاد ارتباط بهتر بین موضوعات
• ساختاردهی به اطلاعات و دیگر موارد

نحوه ترسیم نقشه ذهنی

بر مبنای سلسه مراتب شعاعی و ساختار درختی می­توانیم نقشه­ی ذهنی را  رسم کنیم که ارتباط بین موضوع کلیدی و شاخه‌ها را نشان می­دهد.

به خاطر داشته باشید که:

• نقشه­ی ذهنی شامل یک صفحه می‌باشد که موضوع اصلی در مرکز صفحه و زیر مجموعه‌های آن به وسیله ی شاخه‌ها از آن جدا می‌شوند.
• صفحه شما باید حتماً در حالت افقی باشد و نباید بیشتر از دو کلمه برای نوشتن موضوع اصلی در مرکز صفحه استفاده کرد.
• بهتر است از صفحات خط دار استفاده نکنید تا وارد تفکرات خطی نشوید. سعی کنید از رنگ‌های مختلف برای جداسازی ایده‌ها و یادآوری بهتر مطالب در هر صفحه استفاده کنید.
• هر زیر مجموعه خود می­تواند به بخش‌های کوچکتری تقسیم شود. بهتر است شاخه‌هایی که رسم می­کنید به صورت خط مستقیم نباشند زیرا خطوط مستقیم باعث خستگی ذهن می‌شوند.
• v      بهتر است از خطوط مارپیچی و یا فرعی استفاده کنید تا آن یک دستی که در خطوط مستقیم وجود دارد باعث خستگی ذهن نشود.

مایند مپ این قابلیت را دارد که ذهن شما را طبقه بندی نماید تا در زمان مناسب بتوانید از اطلاعات ساختاربندی شده مورد نظرتان استفاده کنید. بعد از اتصال مطالب زیر مجموعه به موضوع اصلی و با استفاده از تصویری کردن مطالب می­توانید اطلاعات ذهن خود را دسته بندی کرده و ذهنتان را از موارد اضافی خالی نگه دارید.

توصیه های تونی بوزان برای بهتر شدن نقشه های ذهنی:

در انتخاب کلمات دقیق باشید. یک یا دو یا چند کلمه قرار است جایگزین مطلبی شود که در حالت عادی در قالب یک یا چند پاراگراف ثبت می‌شد.

مطمئن شوید که کلمات شما، مفهومی را که مد نظر دارید منتقل می‌کنند و بعداً اگر به نقشه ذهنی مراجعه کنید، مفاهیم را به خوبی به یاد می‌آورید.

از ترسیم خط و خطوط و نقاشی و سایر ابزارهای بصری هم استفاده کنید. حتی استفاده از آیکون‌های ساده هم نقشه ذهنی شما را دوست داشتنی‌تر و قابل فهم‌تر می‌کند.

تلاش کنید نوشته هایتان همه با یک رنگ و در یک اندازه نباشند. چه بر روی کاغذ و چه هنگام استفاده از نرم افزارها، بر اساس اهمیت موضوعات و دسته بندی‌ها، از رنگها و ابعاد مختلف استفاده کنید.

هنگام ترسیم مایند مپ، از همان ابتدا فضا را به اندازه کافی باز در نظر بگیرید تا بعداً مجبور نشوید در میانه‌ی کار، کاغذ را عوض کنید و یا هنگام استفاده از نرم افزار، درگیر تغییر چیدمان شوید.

تصویر زیر خلاصه یک مطلب در نحوه افزایش انرژی فیزیکی بدن است که مطالب کل آن فصل به صورت یک نقشه ذهنی طراحی شده است.

نرم افزارهای ترسیم نقشه­ی ذهنی

ابزارها و نرم افزارهای زیادی برای کشیدن نقشه­ی ذهنی وجود دارند و اکثر این ابزارها از یک استاندارد کلی پیروی می­کنند؛ به طور مثال در بیشتر این ابزار‌ها می­توانید با استفاده از دکمه­ی insert شاخه‌ها و زیر شاخه‌ها را اضافه کنید و با استفاده از دکمه ی Delete آن‌ها را حذف نمایید.

نرم افزارهای ترسیم نقشه­ی ذهنی بسیار زیادی در دسترس هستند که از پرکاربردترین این نرم افزارها می‌توان به Xmind، iMindMap، Freeplane،Bookvar اشاره کرد. در تصویر زیر یک نمونه از نقشه‌های ذهنی را که توسط نرم افزار Xmind ایجاد شده است مشاهده می­کنید.

نرم افزار های موجود در ایران عباتند از:

imindmap

Xmind

mindmapper

mindmanager

تمام این نرم افزارهای کاربردی هستند.

تفاوت نرم افزار imindmap با سایر نرم افزارهای نقشه ذهنی:

تفاوت نرم افزار imindmap با نرم افزار هایی مثل Xmind  و mindmapper  این است که imindmapخروجی­های بهتر و مطلوب­تری را چه از لحاظ powerpoint ,image ,pdf و… نسبت به دو نرم افزار نقشه ذهنی دیگر در اختیار ما قرار می­دهد.

پس با توجه به این که تفاوت چندانی بین این نرم افزارها وجود ندارد، اگر برای استفاده از نرم افزار imindmap مشکل دارید به شما توصیه می­کنیم از یکی از دو نرم افزار دیگر استفاده کنید.

مزیت­های دیگر استفاده از نقشه­ی ذهنی

• مقادیر زیادی از اطلاعات را می­توانید به کمک نقشه‌های ذهنی فشرده کرده و از آنها استفاده نمایید؛ بنابراین نقشه‌های ذهنی ابزارهای مناسبی برای ثبت اطلاعات هستند.

• در یادداشت برداری استفاده از نقشه­ی ذهنی تکنیک بسیار مؤثری است؛ به راحتی می­توانید در مرکز صفحه عنوان موضوع اصلی را نوشته و بوسیله شاخه ها موضواعت فرعی را به آن اضافه نمایید به جای اینکه تک تک کلماتی که از زبان معلم جاری می‌شود را یادداشت نمایید.

توجه:

• استفاده از روش نقشه ذهنی برای یادداشت برداری همه­ی دروس امکان پذیر نیست.
• ü       این روش برای مطالبی که قابل سازمان­دهی باشند مانند انواع آرایه‌های ادبی یا صیغه‌های افعال کاربرد دارد.

• در انجام پروژه‌های گروهی و ارائه­ی اطلاعات نقشه‌های ذهنی ابزارهای بسیار کارآمدی به شمار می­روند.
• مرور و دوباره خوانی کتاب‌های درسی با استفاده از نقشه­ی ذهنی آسان شده و همچنین نقشه ذهنی باعث صرفه­جویی در وقت دانش آموزان و دانشجویان در امتحانات می­شود.