علوم آزمایشگاهی
Laboratory sciences
رشته علوم آزمایشگاهی یکی از شاخه‌های علوم پزشکی است که بیشتر با آنالیز آزمایشگاهی خون، مایعات و بافت‌های بدن انسان با هدف تشخیص بیماری، پیگیری درمان و حفظ سلامت افراد جامعه سر و کار دارد.
ارزش کار متخصصین رشته علوم آزمایشگاهی در کاهش هزینه‌ها و زمان و نیز پیشنهاد بهترین گزینه درمان یا پیشگیری برای پزشکان حائز اهمیت است. دروس علوم آزمایشگاهی هم پوشانی زیادی با دروس علوم پایه پزشکی دارد. دروس شیمی و زیست شناسی در رشته علوم آزمایشگاهی اهمیت زیادی داشته و دانشجویان باید علاقه‌مند به کار عملی در محیط آزمایشگاهی باشند.
مهمترین محل اشتغال فارغ التحصیلان رشته علوم آزمایشگاهی، آزمایشگاههای تشخیص طبی است، بنابراین رشته علوم آزمایشگاهی برای افرادی که حساسیت‌های خاص به این گونه محیط‌های کاری دارند چندان مناسب نیست. هزینه تجهیزات این آزمایشگاه‌ها نیز نکته مهمی است که باید مد نظر علاقه‌مندان این رشته قرار گیرد.
رشته‌ی علوم آزمایشگاهی از زیر گروه‌های ۱ رشته‌های علوم تجربی است و ضرایب دروس اختصاصی برای این رشته عبارت است:
| ریاضیات:۲ | زیست شناسی:۴ | شیمی:۳ | فیزیک:۲ | زمین شناسی :۰ |
دروس علوم آزمایشگاهی و تعداد واحدها:
تعداد کل واحدها: ۱۳۰ واحد
دروس عمومی: ۲۲ واحد
دروس پایه: ۳۱ واحد
دروس اختصاصی:۶۱ واحد
کارآموزی در عرصه : ۱۶ واحد
طول دوره و ساختار آن : متوسط طول دوره کارشناسی پیوسته علوم آزمایشگاهی ۴ سال و نظام آموزشی آن مطابق آیین نامه آموزشی کاردانی کارشناسی پیوسته و ناپیوسته مصوب شورای عالی برنامه ریزی علوم پزشکی است.
اگر به رشته علوم آزمایشگاهی علاقه‌مند هستید باید بدانید که این رشته یکی از شاخه‌های علوم پزشکی محسوب می‌شود که در گروه رشته های پیراپزشکی قرار دارد.رشته علوم آزمایشگاهی در زمینه‌هایی چون تشخیص بیماری، درمان و حفظ سلامت افراد به ایفای نقش می پردازد.بنابراین با توجه به اینکه نقش کمک کننده و بسیار حساسی در سلامت جامعه و تشخیص پزشکان بر عهده دارد، در عرصه پزشکی از اهمیت بسیاری برخوردار است.
دانشجویان برای تحصیل در رشته علوم آزمایشگاهی در چند سال اخیر تا مقطع کارشناسی به صورت ناپیوسته پذیرفته می شدند اما در حال حاضر این رشته به صورت کارشناسی پیوسته هم ارائه می شود و دانشجویان امکان ادامه تحصیل در گرایش هایی چون بیوشیمی و هماتولوژی و… را خواهند داشت.
کارشناس آزمایشگاه به انجام انواع آزمایشات تخصصی مولکولی، سلولی، بافت شناسی، قارچ شناسی و … به منظور تشخیص، درمان و پیشگیری از بیماری ها می پردازد. کارشناس آزمایشگاه با توجه به محل کار خود، وظایف متفاوتی را برعهده می‌گیرد.
کارشناسی که در آزمایشگاههای تشخیص طبی کار می‌کند، نمونه گیری از افراد را انجام و در شرایط آزمایشگاهی آنها را بررسی می‌کند. او همه کارها را زیر نظر مسئول فنی آزمایشگاه انجام می دهد. این افراد آزمایشاتی را که پزشکان یا سایر متخصصان حوزه سلامت خواسته‌اند، انجام می‌دهند.
کارشناس آزمایشگاهی که در مراکز تحقیقاتی مشغول به کار می‌شود، به تهیه و بررسی نمونه‌های آزمایشگاهی مختلف برای یافتن بیماری‌ها و راه های درمان و پیشگیری از آنها می‌پردازد.
به طور کلی کارشناس علوم آزمایشگاهی می‌تواند مسئول بخش‌های مختلف یک آزمایشگاه تشخیص طبی مانند بخش نمونه‌برداری، بیوشیمی، هورمون‌شناسی، ایمونولوژی و… و یا سایر بخش‌های آزمایشگاههای غیر پزشکی مانند برخی بخش‌های آزمایشگاههای صنایع غذایی، دارویی و یا صنعتی و کارخانه‌ای شود.
برای کسب رتبه قبولی در کنکور در رشته علوم آزمایشگاهی کسب درصد های بالا در دروس شیمی و زیست شناسی بسیار اهمیت دارد.رشته علوم آزمایشگاهی در مقطع کاردانی شامل ۷۲ واحد،در مقطع کارشناسی پیوسته شامل ۱۳۰ واحد است که ۱۶ واحد اختصاص به کارآموزی در مراکز درمانی دارد. همچنین این رشته در مقطع کارشناسی ناپیوسته در ۶۶ واحد ارائه می شود.دانشگاه های ایران تا مقطع دکتری تخصصی (PHD) در گرایش‌های مختلف علوم آزمایشگاهی به صورت ناپیوسته اقدام به پذیرش دانشجو می‌نمایند.
دروس رشته علوم آزمایشگاهی
دروس عمومی
مبانی نظری اسلام. اخلاق اسلامی. انقلاب اسلامی. تاریخ و تمدن اسلامی .آشنایی با منابع اسلامی. جمعیت و تنظیم خانواده . ادبیات فارسی .زبان عمومی. تربیت بدنی ۱ و ۲
دروس پایه
فیزیک عمومی. آزمایشگاه فیزیولوژی.آزمایشگاه فیزیک عمومی. فیزیک حیاتی. شیمی عمومی. بافت شناسی نظری. آزمایشگاه شیمی عمومی . آزمایشگاه بافت شناسی. بیوشیمی عمومی. بهداشت عمومی و اپیدمیولوژی.آزمایشگاهی بیوشیمی عمومی. روانشناسی عمومی.زیست شناسی سلولی و مولکولی.کامپیوتر. آناتومی نظری. آمار حیاتی.آناتومی عملی. فیزیولوژی نظری
دروس اختصاصی
بیوشیمی پزشکی ۱- اصول ایمنی و حفاظت در آزمایشگاه – آزمایشگاه بیوشیمی پزشکی ۱-خون شناسی ۱-میکروب شناسی عمومی -آزمایشگاه خون شناسی ۱- آزمایشگاه میکروب شناسی عمومی -اصول فنی و نگهداری تجهیزات آزمایشگاهی-انگل شناسی ۱ (کرم ها)-ایمونوهماتولوژی –آزمایشگاه انگل شناسی ۱- آزمایشگاه ایمونو هماتولوژی- ایمنی شناسی پزشکی-هورمون شناسی-آزمایشگاه ایمنی شناسی پزشکی- آزمایشگاه هورمون شناسی- ویروس شناسی پزشکی- قارچ شناسی پزشکی- آزمایشگاه ویروس شناسی پزشکی- آزمایشگاه قارچ شناسی پزشکی- انگل شناسی ۲ (تک یاخته و حشره)- خون شناسی ۲- آزمایشگاه انگل شناسی ۲- آزمایشگاه خون شناسی ۲- آسیب شناسی عمومی- اصول مدیریت و قوانین آزمایشگاه- آزمایشگاه آسیب شناسی عمومی- روش های کنترل کیفی در آزمایشگاه های بالینی- بیوشیمی پزشکی ۲- باکتری شناسی پزشکی- آزمایشگاه بیوشیمی پزشکی ۲- آزمایشگاه باکتری شناسی پزشکی- فارماکولوژی- آشنایی با بیماری های داخلی- سم شناسی- ژنتیک پزشکی- آزمایشگاه سم شناسی- سمینار – متون انگلیسی و ترمینولوژی پزشکی
بازار کار و موقعیت های شغلی رشته علوم آزمایشگاهی
رشته علوم آزمایشگاهی از رشته های محبوب گروه علوم پزشکی است و امروزه با توجه به اهمیت بهداشت و سلامتی در زندگی، فارغ التحصیلان رشته علوم آزمایشگاهی به راحتی جذب بازار کار می شوند. بنابراین این رشته به لحاظ بازار کار و فرصت‌های شغلی در وضعیت مناسبی قرار دارد.اما توجه داشته باشید که رشته بیوشیمی بالینی از نظر بازار کار در رشته‌های علوم آزمایشگاهی از دیگر رشته ها در شرایط بهتری قرار دارد.در رابطه با زمینه های اشتغال در رشته علوم آزمایشگاهی لازم است بدانید که فارغ التحصیلان این رشته امکان فعالیت در زمینه درمانی – بهداشتی – آموزشی – پژوهشی و تشخیصی در مراکز آموزشی – درمانی و بهداشتی وابسته به دانشگاه‌های علوم پزشکی، بیمارستان ها و آزمایشگاه های تشخیص طبی خصوصی، بیمارستان های وابسته به سازمان تامین اجتماعی و بیمه خدمات درمانی، پزشکی قانونی، آزمایشگاههای صنایع دارویی و غذایی، مراکز سازمان انتقال خون، مراکز پژوهشی – تحقیقاتی دولتی و خصوصی و … را خواهند داشت.
در صورت داشتن مدرک دکترای علوم آزمایشگاهی میتوان به تدریس در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی پرداخت. همچنین میتوان به طور شخصی آزمایشگاه تأسیس کرد و یا در آزمایشگاههای دیگر به عنوان مسئول فنی مشغول به کار گشت.
نکته: کارشناس آزمایشگاه تشخیص طبی به طور مستقیم به این رشته تحصیلی ارتباط دارد و دانش آموختگان در صورت فعالیت در این شغل بیشترین ارتباط را بین رشته تحصیلی و شغل خود برقرار خواهند کرد.
شرایط ادامه تحصیل در رشته علوم آزمایشگاهی
باتوجه به اینکه چندین سال از حذف رشته‌ی علوم آزمایشگاهی در مقاطع بالاتر از کارشناسی می‌گذرد اما به دلیل وجود گرایش‌های متنوع این رشته تا حدودی این کمبود کمتر احساس می شود. رشته علوم آزمایشگاهی بیشتر به جنبه تشخیصی می‌پردازد تا برخورد با بیمار.ضمن اینکه امکان تدریس در دانشگاه های علوم پزشکی برای فارغ التحصیلان مقاطع بالاتر از کارشناسی وجود دارد.
از طریق شرکت در آزمون کارشناسی به کارشناسی ارشد فارغ التحصیلان مقطع کارشناسی علوم آزمایشگاهی می‌توانند در گرایش‌هایی چون بیوشیمی بالینی، خون‌شناسی، انگل شناسی، بیوتکنولوژی، فیزیولوژی، سم‌شناسی ،میکروب شناسی، قارچ شناسی، ویروس شناسی، ژنتیک انسانی، ایمونولوژی و سایر رشته هایی که (مجوز ادامه تحصیل دارند) به ادامه تحصیل بپردازند.همچنین فارغ التحصیلان کارشناسی ارشد نیز می‌توانند با شرکت در آزمون کارشناسی ارشد به PHD در گرایش هایی که ذکر شد ادامه تحصیل دهند.
وظایف کارشناس آزمایشگاه
گرفتن و جمع آوری نمونه‌های آزمایشگاهی
انجام آزمایشات مختلف و تکرار مجدد آن در صورت نیاز
استفاده از تجهیزات اتوماتیک و کامپیوتری در انجام آزمایشات مختلف
ثبت نتایج آزمایشات و اعلام آنها به افراد مربوطه (پزشکان، متخصصان صنایع غذایی و دارویی و…)
اطمینان یافتن از درستی و بهداشتی بودن کلیه تجهیزات
نظارت بر میزان مواد مورد نیاز موجود و سفارش‌دهی در صورت لزوم
مهارت و دانش مورد نیاز
علاقه مندی به کارهای عملی. توانایی برنامه‌ریزی و انجام به موقع کارها. توانایی مدیریت و سازماندهی (برای مسئول فنی و مدیر آزمایشگاه). ذهن پویا و تحلیلی. دقت و توجه به جزئیات. توانایی کار در شرایط آزمایشگاه (باید توانایی تحمل کار روی انواع نمونه‌های آزمایشگاهی مثل خون، ادرار و … را داشته باشد). مهارت کار با کامپیوتر و مهارت‌های ارتباطی خوب و توانایی کار فردی و تیمی
تحصیلات لازم و نحوه ورود به شغل علوم آزمایشگاهی
فارغ التحصیلان رشته علوم آزمایشگاهی می‌توانند وارد این شغل شوند. این فارغ التحصیلان قبل از ورود به بازارکار باید به میزان نصف زمان تحصیل خود، طرح عملی در آزمایشگاههای تحت پوشش دانشگاه‌های علوم پزشکی بگذرانند تا مجاز به واردشدن در این شغل شوند (البته گذراندن طرح در یکی از مقاطع، فرد را از گذراندن طرح در مقاطع بالاتر این رشته معاف می‌گرداند)
نکته: این رشته در مقاطع کاردانی و کارشناسی ناپیوسته در اکثر دانشگاه‌های علوم پزشکی وجود داشت ولی پس از حذف دوره کاردانی و تبدیل آن به کارشناسی پیوسته از سال ۱۳۸۷ در مقطع کارشناسی پیوسته دانشجو می‌پذیرد.
رشته مشابه در خارج از کشور:
در تعداد زیادی از دانشگاه‌های معتبر جهان این رشته به نام‌های Medical Laboratory SciencesوSciences ClinicalLaboratory وجود دارد.
اگر از آزمایش و تحلیل لذت می‌برید و فردی دقیق و منظم هستید، این شغل می تواند برای شما مناسب باشد.
در هر آزمایشگاه تشخیص طبی کارشناسان زیر مشغول به کار هستند:
مسئول فنی آزمایشگاه که باید دارای یکی از مدارک تحصیلی دکترای تخصصی آسیب شناسی بالینی یا تشریحی(یا هر دو)، دکترای تخصصی علوم آزمایشگاهی، دکترای حرفه ای علوم آزمایشگاهی و دکتری تخصصی تک رشته‌ای علوم آزمایشگاهی (در بخش مربوطه) باشد.
کارشناس ارشد بالینی یا کارشناس ارشد یکی از رشته های علوم آزمایشگاهی (در بخش مرتبط)
کارشناس آزمایشگاه (لیسانس علوم آزمایشگاهی یا رشته های وابسته در بخش مرتبط)
کاردان آزمایشگاه (فوق دیپلم علوم آزمایشگاهی)
ساعت کاری کارشناس آزمایشگاه به صورت تمام وقت است. محل کار او در آزمایشگاه ها بوده و در هنگام کار باید از لباس‌های مخصوص استفاده کند.
همچنین مشاغل کارشناس آزمایشگاه غذا، دارو و بهداشتی و کارشناس آزمایشگاه واکسن و سرم از جمله مهمترین مشاغل موجود در دستگاه های دولتی است که با این رشته تحصیلی ارتباط دارد.
رشته های ارشد علوم آزمایشگاهی بر اساس دفترچه کنکور ارشد علوم پزشکی ۹۷:
فارغ التحصیلان کارشناسی علوم آزمایشگاهی می‌توانند در رشته های زیر در مقطع ارشد ادامه تحصیل دهند:
انگل شناسی. مهندسی پزشکی (بیوالکتریک). مهندسی پزشکی (زیست مواد). اپیدمیولوژی. ارزیابی فناوری سلامت. اقتصاد بهداشت. انفورماتیک پزشکی. رشته آمار زیستی. ایمنی شناسی پزشکی. بیوشیمی بالینی. علوم تغذیه. بهداشت و ایمنی مواد غذایی. حشره‌شناسی پزشکی و مبارزه با ناقلین. خون شناسی آزمایشگاهی و بانک خون (هماتولوژی). ژنتیک انسانی. سم شناسی. علوم تشریحی. فیزیولوژی. قارچ شناسی پزشکی. میکروب شناسی. میکروب شناسی مواد غذایی. ویروس شناسی پزشکی. فناوری اطلاعات سلامت. کتابداری و اطلاع رسانی پزشکی. مدیریت خدمات بهداشتی درمانی. نانوتکنولوژی پزشکی. زیست فناوری پزشکی. فیزیک پزشکی. رفاه اجتماعی. کنترل مواد خوراکی و آشامیدنی. بهداشت محیط. سم شناسی محیط. شیمی دارویی. تاریخ علوم پزشکی. آموزش پزشکی. برنامه ریزی یادگیری الکترونیکی در علوم پزشکی. نانوتکنولوژی پزشکی. ترکیبات طبیعی و دارویی دریایی. علوم تغذیه در بحران و حدادث غیر مترقبه. ژورنالیسم پزشکی. سم شناسی. بهداشت و ایمنی مواد غذایی
شرایط تأسیس آزمایشگاه تشخیص پزشکی
فارغ التحصیلان در مقطع دکترا می‌توانند در گرایش خود به راه اندازی آزمایشگاه اقدام کنند.طبق مصوبات وزارت بهداشت فقط افراد با مدرک دکترای حرفه‌ای در یکی از رشته‌های پاتولوژی یا یکی از گرایش های علوم آزمایشگاهی قادر به تأسیس آزمایشگاه تشخیص طبی هستند.
نکته: از نظر بازارکار در رشته های علوم آزمایشگاهی بهترین بازار را بیوشیمی بالینی دارد.
رشته‌ی علوم آزمایشگاهی با توجه به فرم های انتخاب رشته داوطلبان در سال گذشته پنجمین انتخاب رتبه‌های زیر ۱۰۰۰۰ کشوری بوده است.
با توجه به آمار قبولی‌های سال گذشته آخرین رتبه قبولی رشته‌ی علوم آزمایشگاهی در تهران رتبه‌ی ۳۰۰۰ بوده است.
حدود درصد های مورد نیاز برای قبولی در رشته علوم آزمایشگاهی
حدود درصد های لازم برای قبولی دراین رشته در دانشگاه علوم پزشکی تهران:
ادبیات فارسی ۵۰% عربی۵۰% معارف ۵۰% زبان ۳۰% زمین شناسی ۱۰% ریاضی، زیست شناسی، فیزیک، شیمی (همگی: ۶۰% )
حداقل درصدها برای قبولی در این رشته در کنکور:
ادبیات فارسی ۱۰% عربی۲۰% معارف ۲۰% زبان ۱۰% زمین شناسی۱۰% ریاضی ۳۰% زیست شناسی ۵۰% فیزیک ۳۰% شیمی۴۰%
رتبه آخرین نفر قبولی در رشته علوم آزمایشگاهی در هر پنج زیر گروه با توجه به سه منطقه نمایش داده شده است:
رتبه در منطقه ۱در هر پنج زیر گروه به ترتیب : ۱- ۸۹۵۸، ۲- ۸۷۳۲، ۳- ۸۵۸۲، ۴- ۸۵۱۳، ۵- ۸۰۵۰
رتبه در منطقه ۲ در هر پنج زیر گروه به ترتیب: ۱- ۲۵۴۱۶، ۲ – ۲۴۲۹۲، ۳- ۲۲۱۰۹، ۴- ۲۱۹۴۵، ۵- ۲۱۶۶۷
رتبه در منطقه ۳ در هر پنج زیر گروه به ترتیب: ۱- ۱۳۷۴۴، ۲- ۱۳۲۵۰، ۳- ۱۲۹۳۱، ۴- ۱۲۳۸۲، ۵- ۱۲۰۶۰
با بررسی نمونه کارنامه‌های داوطلبان در سال ۹۶-۹۵ به دست آوردن حدود میانگین‌های زیر برای قبولی در رشته‌ی علوم آزمایشگاهی لازم است:
قبولی اعضای مصنوعی دانشگاه دولتی روزانه میانگین ۴۲ و ۲۲ درصدی دروس(به ترتیب) عمومی و اختصاصی
درصد و نمونه کارنامه قبولی رشته علوم آزمایشگاهی در سال ۹۶-۹۵دانپزشکی در کنکور ۹۶-۹۵
