علی رغم زحمات زیادی که برخی از دانش آموزان می­کشند ولی در سر جلسه امتحان همه­ی مطالب از ذهنشان می­رود و با توجه به تمریناتی که کرده بودند نمی­توانند نتیجه مطلوبی بدست بیاورند. شاید برای شما هم اتفاق افتاده باشد که در سر جلسه امتحان تمامی مطالب به کلی از ذهنتان برود. سؤال بسیاری از دانش آموزان و دانشجویان این است که  چگونه مطالب را مطالعه کنند تا آن را در ذهن خود بسپارند و خیلی زود از یاد نبرند؟

اگر احساس می‌کنید حافظه‌‌ شما تحلیل رفته و همه درس­هایی که خواندید را فراموش می‌کنید؛ زود ناامید نشوید و به جای تسلیم شدن دنبال راه حل باشید. فراموشی معضلی است که بسیاری از کنکوری‌ها با آن دست و پنجه نرم می­کنند؛ به همین دلیل می خواهیم چند راهکار برای جلوگیری از فراموشی مطالب به شما ارائه کنیم.

مراحل سیستم حافظه                                           

برای بهتر به خاطر سپاردن مطالب و جلوگیری از فراموشی آنها ابتدا باید باید مراحل حافظه را خوب بشناسیم. روان‌شناسان معتقدند که انسان دارای سیستم حافظه‌ای با سه مرحله‌ی مجزا است: حسی، کوتاه‌مدت و بلندمدت.

حافظه حسی

« حافظه حسی» نخستین مرحله به یاد‌سپاری و ذخیره کردن اطلاعات است. در این حافظه نسخه دقیقی از«اطلاعات حسی» ذخیره می‌شود. گنجایش این حافظه نامحدود است، اما مدت زمان ذخیره‌سازی اطلاعات بسیار کوتاه (حدود یک ثانیه) است. بعد از آنکه محرکی (از طریق گیرنده‌های حسی) وارد حافظه حسی شد، اگر مورد «توجه»و دقت قرار گیرد، اطلاعات آن محرک به حافظه «کوتاه ‌مدت» انتقال می‌یابد.

 این فرآیند دقت و توجه برای انتقال اطلاعات با حافظه کوتاه مدت بسیار مهم است، زیرا آدمی در هر لحظه تحت تاثیر محرکهای حسی فراوانی قرار دارد، که اگر قرار بود این محرکها «ادراک» (Perception) شوند، زندگی غیر ممکن می‌شد. آدمی از طریق توجه کردن به بعضی از امور (محرکها) و بی‌توجهی به بعضی دیگر تصمیم می‌گیرد، تا آنچه را که می‌خواهد، ادراک کند. این فرآیند برای آغاز یادگیری مهم است.

حافظه کوتاه مدت

مهمترین ویژگی حافظه کوتاه مدت، گنجایش محدود آن است که بطور متوسط بین هفت ماده به اضافه یا منهای دو ماده (۲±۷) است. بعضی افراد تنها ۵ ماده و برخی تا ۹ ماده را در حافظه کوتاه مدت خود نگه می‌دارند، اما بطور متوسط گنجایش حافظه کوتاه مدت اکثریت افراد ۷ ماده است. این رقم فراخنای حافظه نامیده می‌شود.

ویژگی دیگر حافظه کوتاه مدت آن است که اطلاعات در آن به صورت صوتی، دیداری (عمدتاً به صورت صوتی) رمزگردانی می‌شوند.

توجه: بازیابی در این حافظه کم و بیش عاری از خطاست، بطوری که اگر مطلبی در حافظه باشد، حتماً قابل دسترسی است.

حافظه بلند مدت

دارای ظرفیت نامحدودی است و اطلاعات را با ماندگاری زیاد ثبت می­کند. شما می­توانید چند صد میلیون کتاب را در حافظه بلند مدت خودتان به خاطر بسپارید.

فراموشی به این دلیل رخ می­دهد که مطالب از حافظه کوتاه مدت به بلند مدت منتقل نمی­شوند. در واقع هر اطلاعاتی که در حافظه حسی و کوتاه مدت باشید اگر ارزشمند باشد به حافظه بلند مدت برای زمان نامحدود انتقال می­یابد.

مهمترین ویژگی این نوع حافظه

گنجایش نامحدود آن است، بطوری که مطالب زیادی را در آن می‌توان نگهداری کرد، بدون آنکه از بین بروند. به عبارتی اطلاعات در این نوع حافظه از بین نمی‌روند، هرچند ممکن است فراموش شوند. به عنوان مثال کتابخانه بزرگی را در نظر بگیرید که در آن دنبال کتابی می‌گردید که قبلاً در آنجا قرار داده شده است. اگر نتوانید به کتاب مورد نظر دست پیدا کنید، به این معنی نخواهد بود که کتاب مورد نظر در آن کتابخانه وجود ندارد، یا از بین رفته است. ممکن است نحوه قرار دادن آن در محل مناسبی صورت نگرفته، یا پیگردی آن مناسب نیست.

رمزگردانی مطالب در این نوع از حافظه به صورت معنایی صورت می‌گیرد، برخلاف حافظه کوتاه مدت که از رمز صوتی و یا دیداری استفاده می‌کند. به عنوان مثال اگر فهرستی از کلمات به حافظه دراز مدت سپرده شوند، چند روز بعد از آن در حین یادآوری ممکن است کلمات هم معنی با آن کلمات یادآوری شوند، نه خود آن کلمات. اگر به فرض کلمه آفتاب در فهرست بوده، شخص ممکن است کلمه خورشید را یادآوری کند.

توجه:

بازیابی در این نوع حافظه برخلاف حافظه کوتاه مدت با خطا و اشکالاتی همراه است که گنجایش زیاد آن و اطلاعات نامحدود موجود در آن و گذشت زمان از دلایل آن می‌تواند باشد.

منحنی فراموشی

مسئله فراموشی سال ها قبل توسط روان شناسی به نام هرمان ابینگهاوس به صورت تجربی و علمی مورد بررسی قرار گرفت و نتایج تحقیقات او به صورت منحنی فراموشی ارائه شد. این منحنی نشان می­دهد در صورتی که شما عالی مطالعه کرده باشید بعد از ۲۴ تا ۴۸ ساعت تقریباً نصف مطالبی که خواندید فراموش می شود و پس از حدوداً یک ماه ، ۸۰ درصد آن از یاد می­رود.

ابینگ هاوس به این نتیجه رسید که بهترین زمان برای مرور یک خاطره، درست قبل از زمانی است که آن را فراموش کنید.

منحنی فراموشی می‌تواند برای ما توضیح دهد که چرا معمولاً وقتی شب امتحان اطلاعات زیادی در مغزمان فرو  می‌کنیم، مدت کوتاهی بعد از امتحان (یا خدای نکرده همان سر جلسه‌ی امتحان!)، چیزی از آن اطلاعات را به‌یاد نمی‌آوریم؛ چون کل یادگیری فقط در مدت زمان بسیار کم انجام می‌شود و بعد از آن مرور نمی‌شود و بلافاصله بعد از یادگیری، فراموش شدن هم آغاز می‌شود.

برای جلوگیری از فراموشی چه کار کنیم؟

مرور و تکرار

مهم­ترین عامل در فراموشی مطالب درسی مرور کردن است. وقتی مطلب جدیدی را می­خوانید سعی کنید در همان روز آن را مرور کنید. اگر بعد از چند روز به مرور آن بپردازید به طور طبیعی بخش­هایی از آن مطلب را فراموش خواهید کرد.

فاصله زمانی مناسب برای مرور درس ها

زمان مرور کردن درس ها خیلی مهم است؛ شما ۲۴ ساعت بعد از اینکه مطلبی را برای اولین بار می­خوانید ممکن است تا حدود ۷۰ درصد آن مطلب را فراموش کنید! حالا اگر یک روز بعد یعنی همان ۲۴ ساعت بعد باز هم این مطلب را مرور کنید ماندگاری آن در ذهن حدود ۱۰ روز دوام می­آورد:

مرور کوتاه مدت و بلند مدت

هر دانش آموز و داوطلب کنکوری یک مرور کوتاه مدت یعنی بین دو هفته و یک مرور بلند مدت نیاز دارد. اگر در آزمون­های آزمایشی  شرکت می­کنید که برنامه راهبردی و تعداد مرور بلند مدت خوبی دارد در صورتی که همراه با برنامه آزمون­ها پیش بروید خود بخود مرور بلند مدت را انجام خواهید داد.

اما مرور کوتاه مدت بین دو هفته بر عهده خود شما می­باشد. مثلاً اگر روزانه ۳ تا درس بخوانید، به فرض ۲ درس اختصاصی و ۱ درس عمومی، بهترین حالت برای مرور کوتاه مدت این هست که سریع و مختصر مطالبی از این سه درس رو که امروز خوانده اید را در  آخر شب و قبل از خواب مرور کنید. مرور بعدی روز بعد و مرور سوم یک هفته بعد خواهد بود.

با این روش شما طی دو هفته یک بار مطلب را خوانده و ۳ بار مرور کرده اید: آخر شب همان روز، روز بعد و یک هفته بعد. در این صورت ماندگاری مطالب در ذهن شما هم برای آزمون های دو هفته یکبار و هم در دراز مدت برای کنکور اصلی بالاتر خواهد رفت.

مرور درس ها در قالب تست

مرور درس ها فقط به معنی خواندن متن درس نیست بلکه تست زدن هم نوعی مرور درس هست، مثلاً وقتی می­گوییم همه تست های دروس عمومی را بلافاصله بعد از مطالعه کار نکنید و حداقل یک روز بعد کار کنید این تست زدن خودش نوعی مرور مطالب درس می­باشد؛  به جای اینکه ۱۵۰ تست شیمی را یکدفعه در یک روز بزنید، به سه روز مختلف هر بار ۵۰ تست آن را تقسیم کنید. 

خلاصه نویسی

برای مرور درس­ها در روزهای نزدیک به کنکور یا دوران جمع بندی باید حتماً از قبل خلاصه نویسی کرده باشید و آن زمان خلاصه ها را مرور نمایید.

یکی از مزایای خلاصه نویسی کردن در طول سال تحصیلی این هست که  در دوران جمع بندی یک ماه آخر می­توانید سریع درس ها را از روی خلاصه­ها در زمان کم، مرور کرد.

رمز گذاری

برای این که مطالب بهتر یادتان بماند، می­توانید با ابتدای کلمه یا با عنوان­های درس یک رمز درست کنید، تا هیچ وقت مطالبی را که خوانده اید از یاد نبرید. مثلاً  ادشور که در درس جغرافیا به ما کمک می­کند تا یادمان بماند که عوامل تغییر شکل ناهمواری ها عبارتند از اختلاف دمای شب و روز. فقط کافی است ادشور را تا روز امتحان فراموش نکنید.

حل تمرین و تست زنی

با رعایت تکنیک­هایی تست­زنی باید در سه مقطع انجام شود:

• مقطع اول: که همزمان با شروع مطالعه مباحث درسی است؛ یعنی اینکه مبحثی که خوانده می‌شود باید تست­های همان مبحث را زد.
• ü       مقطع دوم: زمانی که مباحث و کل کتاب تمام می‌شود و باید تست همه مباحث را زد.
• مقطع سوم: در حقیقت بعد از عید نوروز است؛ زمانی است که کل دروس تمام شده باشد.

 در این مقطع باید تست سال­های قبل را زد که این تستها ترکیبی هستند. زدن تست کنکور سال­های قبل باعث می­شود که شخص عادت کند در یک زمان تست دروس مختلف را بزند؛ یعنی به راحتی بتواند در یک زمان تست ریاضی، شیمی، فیزیک، ادبیات و … را بزند.

با صدای بلند مطالب درسی را بخوانید

اگر در هنگام مطالعه برای مرور نکته‌برداری‌ها و یادداشت‌ها زمان می‌گذارید، آنها را با صدای بلند بخوانید. با صدای بلند تکرار کردن نکات مهم باعث می‌شود که آنها را راحت‌تر به یاد آورید. در واقع تحقیقات نشان می‌دهد احتمال به یادآوردن نکات درسی توسط دانش‌آموزی که با صدای بلند آنها را تکرار کرده است ۵۰ درصد بیشتر است.

یادداشت برداری

یکی از مهم­ترین بخش­های یک مطالعه­ی فعال و تعاملی یادداشت برداری یا نت برداشتن است. اگر درست نت برداری کنید میزان یادگیری شما چندین برابر می­شود.

• بهترین زمان برای یادداشت برداری در حین مطالعه است؛ بعضی از افراد یادداشت برداری را بعد از اتمام چند صفحه و یا یک فصل انجام می دهند که اصلاً درست نیست.
• مطالعه حین یادداشت برداری باعث می­شود ذهن فرصت بیشتری برای تأمل روی نکات کلیدی داشته باشد و در نتیجه یادگیری شما به طرز چشمگیری افزایش خواهد یافت.
• بهترین نوع نت برداری زمانی اتفاق می­افتد که یک فصل یا یک مبحث از یک مطلب را مطالعه کرده باشید. بعد از پایان این قسمت باید از نکات مهم آن یادداشت بردارید. یادداشت برداری باید به گونه ای باشد که تمامی نکات مهم را در بگیرد.

این وقفه کوچک بعد از مطالعه هر بخش به مغز شما کمک می­کند تا مطالب و نکات مهم را از یک فیلتر عبور داده و مهمترین آنها را انتخاب نماید.

نکاتی در مورد یادداشت ها

• هر کتاب به طور متوسط ۱۵ درصد مطلب برای یادگیری دارد.به عبارت دیگر ۸۵ درصد هر کتاب(به طور میانگین) مطلب اضافی می باشد. ما به عنوان خواننده باید از آن ۱۵ درصد مطلب مفید نت برداریم.
• نت های ما باید در قالب کلمات کلیدی باشند. اکثر افراد در دفتر خود نکته­ها را به صورت جمله­ای می نویسند که این کار اصلاً پیشنهاد نمی­شود.
• نوشتن نکات به صورت جمله­ای می تواند هم وقت بیشتری از شما گرفته و هم عمل مرور را برایتان به شدت دشوار کند.

• در هر صفحه از کتاب نکات اصلی در قالب جملات وجود دارند؛ این جملات حاوی دو تیپ(نوع) کلمه هستند: کلمات کلیدی. کلمات اضافی
• در هنگام یادداشت­برداری باید از نوشتن کلمات اضافی پرهیز کنید؛کلمات کلیدی را نوشته و باقی کلمات را در قالب تصاویر در ذهن خود نگه دارید.

چند توصیه برای موفقیت در جلسه آزمون

اگر توانایی مشابهی در تمام دروس دارید، بهترین روش آن است که نظم دفترچه و ترتیب درس ها را رعایت کنید؛ یعنی در ابتدا سراغ ادبیات و در ادامه سراغ بقیه دروس بروید. اما اگر احساس می­کنید که تسلط بیشتری در یک درس خاص دارید، بهتر است اول با آن شروع کنید. چون:

• وقتی تعدادی تست صحیح در همان ابتدای آزمون می­زنید، به راحتی اعتماد به نفس لازم برای حل سؤالات دیگر را پیدا خواهید کرد.
• چون تسلط بیشتری در آن درس دارید، به طور حتم سرعت بالاتری هم در حل کردن سؤالات خواهید داشت. به این ترتیب می­توانید زمان بیشتری را برای درس های دیگر ذخیره کنید.

قبل از شروع کردن به حل تست ها، این ذهنیت را در خود ایجاد کنید که قرار نیست تمام سؤالات را پاسخ دهید. حتی داوطلبان طراز اول هم برخی از سؤالات را پاسخ نمی دهند! تلاش کنید در کوتاه ترین زمان، این دسته بندی را برای پرسش ها انجام دهید:

• سؤالاتی که به دلیل تکرار و تمرین زیاد برای شما آشنا هستند و شما به راحتی جوابشان را می­دانید. پاسخ این پرسش ها را بلافاصله وارد پاسخنامه کنید و کنار آن سؤال در دفترچه، یک علامت معین بزنید. شما با این روش می­توانید بخشی از تست ها را حل کنید و اعتماد به نفس بیشتری برای طی کردن ادامه آزمون داشته باشید.
• سؤالاتی که راه حل آنها را می­دانید اما نیاز به وقت کافی برای جواب دادن دارند. کنار این تست ها هم یک علامت متمایز با دسته اول بگذارید تا در مرحله حل تست، آنها را فراموش نکنید.
• سؤالاتی که به هیچ عنوان برای شما آشنا نیستند و به نظر می رسد برای حل آنها نیاز به زمان زیادی دارید. کنار این سؤالات هم یک علامت متفاوت بزنید تا مشخص شود این سؤالات مربوط به کدام دسته هستند.

اکنون شما تکلیف خود را مشخص کرده اید؛ همه تست ها را یکبار خوانده اید و آنها را دسته بندی کرده اید. برخی از تست­ها را در همان مرحله اول روخوانی حل کردید و اکنون زمان آن رسیده است که سراغ دسته دوم تست­ها بروید.

اگر سطح درسی متوسطی داشته باشید، با کمک این روش می­توانید ۵۰ درصد تست ها را پاسخ صحیح بدهید.

از فراموشی نهراسید

یک داوطلب در سال کنکور هر روز در حال یادگیری مطالب درسی هست و اینکه بعضی از مطالب را فراموش کند طبیعی به حساب می آید. از اینکه مطالب را فراموش می­کنید ترسی نداشته باشید و با استفاده از راهکارهایی که گفته شد میزان فراموشی مطالب را به حداقل برسانید.