هنرهای سنتی از میراثهای عمده فرهنگی کشور و محل اصالت‌ها و ارزشها و از زمینههای مطمئن و مناسب برای حرکت آینده هنری است.
بدون شک راههای توجه و تقویت این هنرها، ایجاد دورههای آموزش عالی درسطوح گوناگون است تا ضمن مطالعه و پژوهش مستمرو نتیجه بخش، راهیابی به سوی آیندهای پر بار تر میسر گردد.
فارغالتحصیلان این رشته با آموزشهای نظری و کارگاهی خود و آشنایی و کار عملی در زمینه هنرهای سنتی قادر خواهند بود، در انجام پژوهشهای هنرهای سنتی و نیز حفظ و احیای این هنرها، به صورت کمک برای کارشناس نقش داشته باشند و اداره واحدها و کارگاههای تولیدی را در چهارچوب ادارات و سازمانهای فرهنگی دولتی یا بخش خصوصی بر عهده بگیرند گفتنی است که این دوره مشترکات قابل توجهی با کارشناسی صنایع دستی دارد.
درس‌های این رشته در طول تحصیل
دروس پایه :
کارگاه طراحی پایه، هنر وتمدن اسلامی، آشنایی با هنر فرهنگ‌های همجوار، آشنایی با مردم شناسی و روشهای ایران، آشنایی با هنرهای سنتی آن، آشنایی با باستان‌شناسی و روشهای آن.
دروس اصلی :
ترسیم فنی، خطوط و خواندن کتیبههای اسلامی، هندسه نقوش درهنرهای سنتی ایران ، طرح اشیاء در تمدن اسلامی ، حفظ و احیاء هنرهای سنتی، موسیقی از نظر اسلام، آشنایی با موسیقی بومی مناطق ایران، نمایش در ایران .
دروس تخصصی:
کارگاه هنرهای سنتی، کارآموزی پژوهش در هنرهای سنتی
هنرهای سنتی و صنایع دستی، از برجسته ترین مظاهر فرهنگی ملتها محسوب می گردد و کشورهای دارای تمدن کهن همواره از روی محصولات و آثار به جا مانده از هنرهای سنتی و صنایع دستی ادوار گذشته شان مورد سنجش قرار می گیرند .
در کاوشهای باستان شناسی،ابنیه و اشیایی که از گذشته های دور کشف می شوند و امروزه از آنها به عنوان ابنیه و اشیای تاریخی یاد می شود،در روزگاران قدیم به دست توانمند هنرمندان و صنعتگران هنرهای سنتی و صنایع دستی خلق شده اند و بر اثر گذشت زمان،ارزش تاریخی یافته اند و نباید این نکته را از یاد ببریم که همه محصولات و آثاری که در گذشته های دور توسط گذشتگان تولید شده و امروز به دست ما رسیده است، علاوه بر بهره مندی از ارزشهای هنری،حاوی معانی و مفاهیم فرهنگی عمیق و با ارزشی نیز می باشند که امروزه پژوهشگران با مطالعات همه جانبه بر روی آنها،محتوای عظیمی را از گذشتگان به نسل کنونی ما ارائه می دهند .
کشور پهناور ایران نیز که از تمدن کهن و گرانسنگی برخوردار است دارای سرمایه ای عظیم مربوط به هنرهای سنتی و صنایع دستی است که علاوه بر جنبه های هنری و تزئینی،دارای جنبه های کاربردی و مورد استفاده روزمره مردم دورانهای کهن و کنون نیز می باشد .
بی تردید آنچه امروزه ما از آنها به عنوان هنرهای سنتی و صنایع دستی یاد می کنیم و برای ما ظهور و ثبوت می یابند،حاصل تلاشهای بی دریغ و دلسوزانه نسلهای گذشته است و اگر چنین نبود دیگر ما اکنون قادر به نشان دادن این آثار و محصولات نبودیم.
پس شایسته است که از همه تلاشها و فعالیتهای غیرتمندانه هنرمندان و صنعتگران و همچنین مسئولان و دست اندرکاران این عرصه، نهایت تشکر و قدردانی را داشته باشیم و برای حفظ و احیای رشته های مختلف و متنوع آنها از هیچ کوششی دریغ نورزیم.
هنرهای سنتی و صنایع دستی از چهار بخش اصلی تشکیل یافته اند:
الف:هنر های صناعی
ب:معماری سنتی و هنر های وابسته
ج:نمایش های سنتی و آیینی
د:موسیقی سنتی
که جزئیات آنها به شرح ذیل می باشد:
الف – هنرهای صناعی
۱-دست بافته های سنتی :
دست بافته های داری : ۱ -تاروپود و گره(قالی بافی و گلیم بافی) / ۲ -تار و پودی(پودگذاری ساده (گلیم دورو) و پودپیچی (ورنی) / ۳ – تلفیقی (گلیم برجسته)
دست بافته های دستگاهی (نساجی سنتی) : ۱ – ساده:کرباس،شمد،شال،احرامی،دارایی،جاجیم،زیلو،عبا، شعر،حوله،برک،چادرشب،شک وموج / ۲ – پیچیده : ترمه،زری و مخمل / ۳ – تلفیقی : مخمل زری
۲-آثار فلزی :
ساخت آثار فلزی : ۱ ـ چکش کاری (دواتگری،ورقه کاری (خم کاری) و فشاری / ۲ ـ ریخته گری / ۳ ـ سازوبست (یراق آلات،قفل سازی و ملیله سازی)
تزیین آثار فلزی : قلم زنی،مشبک،حکاکی و کوفت گری (مفتول کوبی و ورق کوبی)
آثار تلفیقی : ضریح سازی،زیورسازی،علامت سازی و اسلحه سازی
۳-مینا :
۱ – مینای خانه بندی:حجره ای،حفره ای و پنجره بندی / ۲ -،نقاشی مینا ، مینای مرصع
۴-آثار سفالی :
– ساخت سفال: سفالگری با دست،سفالگری با چرخ،سفالگری با قالب و سفال تلفیقی
-تزیین سفال :
=تزیین روی بدنه خام : نقش کنده،نقش افزوده،نقش بریده،نقش فشرده ، تلفیقی
=تزیین روی بدنه پخته
* لعابدار :زیررنگی،رورنگی،هفت رنگ ، لعاب یکدست
* بدون لعاب خراش
۵-آبگینه : – ساخت شیشه: شیشه گری،شیشه گری قالبی ، تلفیقی
– تزیین شیشه : ۱ – تزیین حین ساخت :چندپوسته کردن،شیشه رنگارنگ،شیشه و فلز ، آبگز کردن / ۲ ـ تزیین بعد از ساخت :مات کردن،نقاشی ، تراش
۶-آثار چوبی : – تراش چوب :حجم چوبی،منبت ، خراطی
– برش چوب :معرق،خاتم، شبکه بری
– آثار تلفیقی :نازک کاری،منبت ـ معرق،معرق ـ مشبک،معرق ـ خاتم
– اتصال فاق و زبانه (برش و بست) :ارسی سازی،گره چینی ، قواره بری
۷-سازسازی : ۱ – فلزی :ریخته گری ، چکش کاری / ۲ – چوبی :تراش ، برش / ۳ – سفالی :چرخکاری ، بدون چرخ
۸-آثار سنگی :
– تراش :جواهر تراشی،نقش برجسته ، خراطی
– برش :شبکه بری : معرق
– خراش:خراش سطحی (خطوط محیطی طرح) ، خراش عمقی (زمینه)
– روش های تلفیقی
۹-رودوزیهای سنتی :
نخ کشی و رودوزی :چشمه دوزی ، سکمه دوزی
رودوزی : ۱ـ رودوزی طبق بافت پارچه :سوزن دوزی بلوچ،درویش دوزی و تفرشی دوزی / ۲ ـ رودوزی روی طرح چاپ شده : پته دوزی / ۳ ـ رودوزی طبق الگو یا نقشه : نقش دوزی، گبردوزی، بخارا دوزی،خامه دوزی و رشتی دوزی
آرایه دوزی :
ـ آرایه های فلزی : پولک دوزی،ملیله دوزی،گلابتون دوزی،خوس
دوزی،سکه دوزی،زغره دوزی،نقده دوزی و ده یک دوزی
ـ آرایه های مواد مصنوعی : منجوق دوزی
ـ آرایه های شیشه ای : آینه دوزی
ـ آرایه های نخی و پارچه ای : قیطان دوزی و آجیده دوزی
ترکیبی : پیله دوزی
۱۰-چاپهای سنتی :
– چاپ روی پارچه :
مستقیم (قلمکار)
غیرمستقیم : ـ چاپ برداشت
ـ مقاوم (کلاقه ای (مهری و بدون مهر (آزاد) ـ تا و گره خورد (پیچان) )
– چاپ روی کاغذ : (چاپ سنگی و چاپ فلزی)
۱۱-جلدسازی و صحافی :
-جلد سازی (جلد سوخت معرق،جلد ضربی و جلد لاکی روغنی)
-صحافی
۱۲-آثار کاغذی : -کاغذ سازی،کاغذ بری و حجم های کاغذی (پاپیه ماشه)
۱۳-رنگرزی سنتی : ۱ -حمام سرد (کاغذ و الیاف گیاهی …) / ۲ -حمام گرم (الیاف حیوانی و پارچه)
کتابت و نگارگری
خوشنویسی :
ـ انواع خط :کوفی،نسخ و محقق،توقیع،رقاع ورقعه و خط اجاره،ثلث،تعلیق،نستعلیق،شکسته ، تحریر
ـ خطوط کاربردی و روش های اجرایی:توامان،مسلسل،مقنون،مغما،غبار،قطعه نویسی ، کتیبه نویسی
نگارگری :
*طراحی سنتی :شکسته ، گردان
**نقاشی سنتی: نگارگری(مینیاتور)،خیالی نگاری،تذهیب و تشعیر، گل و مرغ
– بوم سازی :ساده،ابری،افشان، روغنی
توضیحات:
*طراحی برای :فرش،گلیم،مینا،کاشی،معرق،منبت،سنگ،رودوزی و جلدسازی
**نقاشی روی : کاشی،چوب،سنگ،شیشه و آینه،گچ،پارچه،چرم،پاپیه ماشه،آهک (فرسک) لاکی روغنی
ب – معماری سنتی و هنرهای وابسته
-رنگ ریزی
-گچ ریزی
-دراندازی
-نقش اندازی
-سفت کاری :
ـ پی سازی و شالوده ریزی : بستر رودخانه،بستر صخره ای ، بستر خاک
ـ زیرسازی : صفه سازی،کرسی چینی،کوره پوش (گربه رو)،بسترسازی کف، کف سازی
ـ اجزاء ارتباطی (پله سازی) : پاکنه،راچینه،رازینه،پلکان،تنده(رامپ)
ـ اجزاء عمودی : اجزاء باربر،اجزاء نیمه باربر،اجزاء و عناصر غیر باربر
ـ شفته ریزی
ـ پوششها
ـ تاسیسات
-نازک کاری :
ـ ملات (آژند) : گل،کاه و گل،گل آهک،ماسه آهک،گچ خاک (گل و گچ)،گچ و ماسه (بند کشی)،گچ و خاک اره (بندکشی)،گچ و آهک،قیر چارو،سرب،پیه دارو و دوغاب
ـ اندود : کاهگل،کاهگل ارزه،گچ،گچ و خاک،سیم گل (سیمگل)،ساروج و گچ
– آمود (هنرهای وابسته به معماری) : گل پخته،کاشی کاری،گچبری،حجاری،شیشه و آیینه کاری،درودگری و تزیینات چوبی،فلزکاری،بند کشی (کود ، تخت،برجسته،فتیله،مهری،الماس تراش حمیل کاشی)،پارچه و چرم و جیر، نقاشی.
ج – نمایشهای سنتی و آیینی
نقالی :
ـ نقالی با استفاده از پرده نقاشی شده : پرده خوانی،صورت خوانی و شمایل گردانی
ـ نقالی بدون پرده نقاشی شده : مناقب خوانی،فضایل خوانی،منظومه خوانی و شاهنامه خوانی شبیه خوانی :
– شبیه مضحک
-شبیه غیر مضحک
نمایش عروسکی :
ـ نمایشهای عروسکی خیمه ای : خیمه شب بازی
ـ نمایشهای عروسکی بدون خیمه : سایه بازی،جی جی وی جی، تکم گردانی
رقصهای نمایشی :
ـ رقصهای نمایشی داستان دار : گل گندم و شاطری
ـ رقصهای نمایشی بدون داستان : عرفانی و غولک
تقلید :
-سیاه بازی،کچلک بازی، بقال بازی
خرده نمایشها :
– معرکه و هنگامه : بازی مسخرگان،به بازی گرفتن حیوانات،انجام کارهای محیرالعقول، رسن‌بازی
مراسم آیینی نمایشی :
– میرنوروزی،مراسم زار،جمر،مراسم آناهیتا (باران خواهی)،کوسه گردی،مراسم شستشو و تدفین مقدسین،مراسم به آسمان رفتن کوروش(ذوالقرنین)
د – موسیقی سنتی
-موسیقی دستگاهی ـ ردیفی
*موسیقی سازی :
ـ زهی :
– مقیدات
زخمه ای : سه تار،تار، بربط،
مجرورات :کمانچه
– مطلقات : سنتور و قانون
ـ بادی:نی
ـ ضربی:تمبک ، دف
*موسیقی آوازی :
– ردیف خوانی (غزل خوانی،مثنوی خوانی،رباعی خوانی و شاهنامه خوانی)
– تصنیف خوانی
– ضربی خوانی
-موسیقی نواحی
*موسیقی سازی
-زهی : ۱ -مقیدات / ۲ – زخمه ای : تنبور،قوپوز،رباب،عود،دوتار ، دیوان /۳- مجرورات :قیچک ، کمانچه / ۴ =مطلقات : چنگ (تنبیره نوبان)
-بادی : ۱ = مقیدات:شمشال،دونیه،نی انبان،بالابان، دونلی / ۲ =مطلقات(کرنا،بوق،شاخ و نفیر)
ـ ضربی : ۱ = بدون پوست : سنج،زنگ،چغانه،انبر،لوحه های فولادی / ۲ =پوستی: دایره،دف،طبل،دهل و طاس پوستی
*موسیقی آوازی
منظومه خوانی: ۱ ـ منظومه حماسی:اساطیری،عرفانی و دینی، تاریخی / ۲ ـ منظومه تغزلی:اساطیری،عرفانی و دینی ، تاریخی
مقام خوانی
صنعت بازار کار
فارغ التحصیلان این رشته با آموزشهای نظری و کارگاهی خود و آشنائی و کار عملی در زمینه (هنرهای سنتی ) و اساطیر قادر خواهند بود. در انجام پژوهشهای هنرهای سنتی و نیز حفظ و احیای این هنرها ، بصورت کمک کارشناس نقش داشته و یا اداره واحدها و کارگاههای تولیدی رادر چهار چوب ادارات و سازمانهای فرهنگی دولتی و یا بخش خصوصی بر عهده گرفته در آنها مشغول کار گردند
