آیا می دانید شکل گیری هویت در نوجوانان چگونه است؟ نوجوانی، مرحله گذار از کودکی به بزرگسالی است. این مرحله دارای ویژگی های خاصی است و بدون شک یکی از مهم ترین مراحل زندگی هر فرد محسوب می شود. در این دوره فرد با چالش های نوجوانی روبرو می شوید که مهم ترین آن، “تشکیل هویت” است. شکل گیری هویت بدین معنا ست که به ماهیت وجودی خود پی ببرید. حل بحران هویت از آن جهت اهمیت دارد که به واسطه آن معنایی برای زندگی می یابید و متعاقبا اهدافی را دنبال می کنید. متاسفانه نوجوانانی که در هویت یابی ناموفق هستند، درگیر تعصبات افراطی و کجروی های اخلاقی می شوند که آن ها را به سوی بزهکاری، گرایش به مصرف مواد مخدر، رفتارهای ضد اجتماعی و… می کشاند. در ادامه این مقاله به تعریف مفاهیم نوجوانی، هویت، بحران هویت و عوامل تاثیر گذار در این مسأله می پردازیم.

 نوجوانی | نوجوانی مرحله گذار

نوجوانی، حد فاصل بین کودکی و جوانی است که حدود سنی ۱۲-۱۳ سالگی تا ۱۸ سالگی را شامل می شود. یکی از اصلی ترین نشانه های دوران نوجوانی، بلوغ است که بر مسائل فیزیولوژیک و روانی تاثیر می گذارد. بلوغ فیزیولوژیک شامل تغیرات بدنی است که در فرد اتفاق می افتد و بلوغ روانی با چالشی به نام “بحران هویت” همراه است.

در نوجوانی متوجه این نکته می شوید که به زودی مسئولیت ها و نقش های تان در زندگی بیشتر خواهد شد و باید روش مشخصی را برای حل مسائل خود در پیش بگیرید. مهم ترین سوالی که در این مرحله احتمالا برایتان به وجود می آید این است که “من کیستم؟”. پاسخ دهی به این سوال توسط نوجوان مقدمه ای برای ایجاد هویت در وی است.

هویت چیست؟

هویت از نظر روان شناسی یعنی اینکه شما خود را به عنوان یک موجود منحصر به فرد چگونه تعریف می کنید. افراد در مرحله نوجوانی می خواهند به ماهیت وجودی خود پی ببرند و بدانند چه هستند و از کجا آمده اند؟ ارزش های اجتماع و فرهنگ چیست و فرد باید چه جهت گیری ای در مقابل این ارزش ها داشته باشد؟ هویت جنسی و ارتباط با جنس مخالف باید به چه صورتی باشد؟ ممکن است پاسخ دادن به این پرسش ها سردرگم کننده باشد و چند سال طول بکشد.

انواع شکل گیری هویت در نوجوانان

با توجه به تعداد حوزه هایی که فرد در صدد پاسخ گویی به سوالاتش است، هویت های متنوعی شکل می گیرد. مانند هویت فردی، هویت اجتماعی، هویت جنسی و….

هویت انواع مختلفی دارد که به مهم ترین آن ها اشاره می شود:

۱- هویت فردی: شامل خصوصیات، توانمندی ها و صفات مثبت و منفی فرد.

۲- هویت خانوادگی: جایگاه فرد در خانواده و کیفیت ارتباط او با سایر اعضای خانواده.

۳- هویت فرهنگی: احساس تعلق به یک گروه با ارزش های خاص.

شکل گیری هویت در نوجوانان

فرد در مرحله نوجوانی با بحرانی روبرو می شود که میخواهد به سوال “من کیستم” پاسخ دهد. نوجوان نیاز دارد تا در مورد مسائل ارتباطی، اجتماعی، عاطفی، جنسی و اخلاقی، ارزش هایی پیدا کند و به آن ها متعهد شود.اگر این کاوش ها به نحو مطلوبی به نتیجه برسند منجر به حل شدن بحران هویت می شوند و در نهایت هویت شکل می گیرد.

افرادی که هویت خود را به نحو مطلوبی شکل می دهند، خود را به راحتی می پذیرند و خودپنداره قوی پیدا می کنند، اهداف روشنی در زندگی دارند، عزت نفس بالایی دارند، می توانند به راحتی در زندگی خود تصمیم بگیرند و کمتر دچار تزلزل می شوند. این افراد به طور کلی مسئولیت پذیر هستند. ولی اگر نتوانند بر بحران فائق بیایند، دچار مشکلات زیادی در دوره نوجوانی و سپس در دوره های بعدی زندگی می شوند.

حالت های مختلف شکل گیری هویت در نوجوانان

در مسیر تدیجی شکل گیری هویت چهار حالت به وجود می آید:

۱- کسب هویت: فرد به راحتی گزینه های مختلف را بررسی می کند و سپس یکی از آن ها را برای خود بر می گزیند. این افراد حس می کنند که بحران را پشت سر گذاشته اند و می دانند که ادامه مسیر چگونه است و مقصد کجاست.

۲- وقفه هویت: این افراد در فرایند ایجاد هویت دچار وقفه می شوند و ارزش خاصی را برای خود انتخاب نمی کنند.

۳- ضبط هویت: این افراد به ارزش های قبلی خود اتکا می کنند و گزینه های مختلف را بررسی نمی کنند و عمدتا ارزش های والدین و یا یک سری ارزش های قالبی و انعطاف ناپذیر را پذیرفته اند و عموما افراد متعصبی هستند.

۴- پراکندگی هویت: فرد مسیر مشخصی در مورد پایبندی به ارزش ها ندارد و به مسائل بی تفاوت است.

عوامل موثر در شکل گیری هویت نوجوان

عوامل زیادی در شکل گیری هویت در نوجوانان نقش دارند که به مهم ترین آن ها اشاره می شود: 

۱-عوامل شناختی: توانایی های ذهنی فرد و قدرک تفکر او از جمله عواملی است که می تواند بر شکل گیری هویت تاثیر گذار باشد. هر چقدر که توانایی های شناختی فرد بالاتر باشد، مسیر رسیدن به هویتِ یکپارچه هموار تر می شود.

۲-والدین: روشی که والدین در مورد تربیت فرزند خود پیش می گیرند در شکل گیری هویت تاثیر گذار است. اگر روش های تربیتی مبتنی بر عدم توجه و طرد فرزند باشد، نوجوان به مشکل بر می خورد و غالبا هویت پراکنده ای کسب می کند. اما اگر روش تربیتی والدین مبتنی بر همدلی، درک متقابل و دادن استقلال به نوجوان باشد، فرد هویت سازگارانه ای را کسب می کند. تربیت والدین بر دلبستگی و مراحل ایجاد دلبستگی کودکان تاثیر دارد، که نوع دلبستگی می تواند بر شکل گیری هویت در نوجوانی اثر بگذارد.

۳-عوامل اقتصادی: تحقیقات نشان داده است که تنگنای اقتصادی مانند فقر به طور غیر مستقیم بر شکل گیری هویت تاثیر می گذارد و باعث می شود فرد نتواند به طور موثری در مسیر ایجاد هویت قدم بردارد.

۴-جامعه و فرهنگ: فرهنگ و جامعه نقش مهمی در شکل گیری هویت دارند. فرد در حین شکل گیری هویت از ارزش های جامعه و فرهنگ به عنوان معیار مقایسه ای با ارزش هایی که برای خود انتخاب کرده استفاده می کند.

۵-تفاوت های جنسیتی: انتظارات جامعه از دختر ها و پسر ها متفاوت است و این مساله عاملی تاثیر گذار در هویت اجتماعی فرد است. معمولا هویت دختر ها در جهت همکاری، مراقبت و صمیمت شکل می گیرد، اما برای پسرها بیشتر مبتنی بر استقلال و خود مختاری است.

اگر هویت در نوجوان درست شکل نگیرد چه می شود؟

شکل گیری هویت در نوجوانان یکی از اساسی ترین مراحل زندگی افراد است. اگر هویت درست شکل نگیرد می تواند مشکلات زیادی را برای فرد ایجاد کند. این مشکلات هم در دوره نوجوانی اتفاق می افتد و هم تاثیرات دراز مدت می گذارد. بزهکاری، اعتیاد به مواد مخدر، اختلالات اضطرابی، افسردگی و رفتار های خودکشی از جمله مواردی است که برای فرد مشکل ایجاد می کند. از آن جایی که والدین در نحوه هویت یابی نوجوانان نقش اصولی ایفا می کنند، با دریافت خدمات مشاوره روانشناسی و آگاهی از نحوه رفتار صحیح با نوجوان می توانند هدایتگر او در این گذار دشوار از کودکی به بزرگسالی باشند.