مهارت حل مسئله فرآیندی ذهنی است که شامل کشف، آنالیز و حل مشکلات می‌شود. هدف نهایی حل مسئله غلبه بر موانع و پیدا کردن بهترین راه حل برای موضوعات است. بهترین راه حل برای رفع مشکلات را نمی‌توان به صورت تعریف کلی ارائه دارد.
در واقع بسته به موقعیتی که فرد در آن قرار دارد راهکارها متغیر است. در بعضی از مسائل بهترین روش این است که افراد اطلاعات خود را بالا ببرند و دانسته‌های قبلی خود را به کار ببندند. گاهی نیز بهتر است تا افراد از خلاقیت خود به صورت بداهه استفاده کنند. یادگیری مهارت‌های حل مسئله به شما کمک می‌کنند در مواجهه با تعارضات راه حل‌های گوناگون را در نظر بگیرید و بهترین آن‌ها را انتخاب کنید. مهم‌ترین معیار و گزینه برای حل مسئله بینش است. در ادامه توضیحات بیشتری را در این زمینه ارائه داده‌ایم.
لزوم بهره‌مندی از مهارت حل مسئله
حل مسئله از جمله مهارت‌های زندگی است که بهره‌مندی از آن منجر به پیشرفت در زندگی و بهبود روابط اجتماعی می‌شود. ممکن است مشکلات مدام به سمت شما هجوم بیاورند و شما را به زحمت بیاندازند. در صورتی که توان مقابله با آن‌ها را به شیوه‌ای مؤثر نداشته‌باشید آسیب‌های روحی فراوانی به سراغ شما می‌آیند. به کار گیری مهارت حل مسئله از این موضوعات جلوگیری می‌کند.
حل کردن مسائل به صورت مرحله‌ای
برای حل کردن مسائل به شیوه صحیح و بهینه، لازم است مراحلی را به صورت پیوسته طی کنید. بسیاری از محققان از مجموعه این مراحل با عنوان روش حل مسئله «دایره‌ای» یاد می‌کنند. این روش شامل بهبود استراتژی‌ها و طبقه بندی دانش می‌شود. گاهی افراد مراحل را به صورت جدی طی نمی‌کنند و سریع از آن عبور می‌کنند؛ به همین دلیل موفق به یادگیری و به کارگیری این مهارت نمی‌شوند.
در وضعیتی دیگر ممکن است فرد برای مدت زیادی در هر کدام از مراحل باقی بماند و یا به مراحل قبلی بازگردد تا در نهایت راه حل متناسب را بیابد. درمان شناختی رفتاری به شما کمک می‌کند تا به بهترین نحو با تعارضات موجود مقابله کنید.در ادامه به بررسی مراحل حل مسئله پرداخته‌ایم.
چگونه مهارت حل مسئله را در خود پرورش دهیم؟
انجام مراحل زیر به صورت پیوسته به شما کمک می‌کند تا مهارت حل مسئله را در خود پرورش دهید و به راه حل‌های مناسب در مواجهه با مشکلات برسید.
۱. شناسایی مسئله:
این مرحله ممکن است بسیار ساده و پیش پا افتاده به نظر برسد اما همیشه شناسایی مسئله کاری ساده به شمار نمی‌رود. در پاره ای از اوقات، افراد درگیر در یک مسئله ممکن است به اشتباه تنها بخشی از مسئله را به عنوان مشکل در نظر بگیرند. این امر باعث می‌شود تا تلاش‌های افراد ناکافی و با بی ثمر باشد.
۲. تعریف مسئله:
پس از این که مسئله شناخته شد، حال نیاز است تا مسئله به طور کامل تعریف شود تا بتوان برای حل آن اقداماتی کرد. توجه داشته‌باشید که تعریف مسئله باید قابل سنجش، عینی و اختصاصی باشد. مسئله را به گونه‌ای برای خود شرح دهید که رسیدن به هدف در آن امکان پذیر باشد.
۳. شکل دادن استراتژی:
قدم بعدی برای حل مسئله، پرورش دادن یک راه حل است. طبیعتا نمی‌توان یک استراتژی و روش کلی را در این مرحله به کار گرفت؛ چرا که این استراتژی بسته به شخصیت فرد و موقعیتی که در آن قرار دارد، متفاوت است. از مشکلاتی که باعث می‌شود فرد در این مرحله به طور موفقیت آمیز عمل نکند، ابتلا به اختلالات شخصیتی است.
۴. سازماندهی اطلاعات:
پیش از به کارگیری راه حل مورد نظر اطلاعات بهتر است اطلاعات خود را طبقه بندی کنید. آگاهی شما از مسئله چقدر است؟ چه چیزهایی برای شما مبهم هستند؟ اطلاعات دیگری که در دسترس هستند و برای انتخاب بهترین راه حل لازم‌اند را سازماندهی کنید.
۵. اختصاص منابع:
در صورتی که از منابع نامحدود مالی، زمانی و منابع مورد نیاز دیگر برای حل مسئله، برخوردار نیستید، پیش از شروع به حل کردن مسائل، اولویت آن‌ها را تعیین کنید. اگر مسئله مهمی نیست، نیازی به هدر دادن منابع زیاد برای آن ندارید. پس بیشتر انرژی و منبع خود را بر روی مسائل مهمتر متمرکز کنید.
۶. نظارت بر پیشرفت:
یک روش حل مسئله کارآمد، میل به ارائه نظارت بر نوع پیشرفت را به همراه دارد. اگر روش پیش رو موجب پیشرفت نمی‌شود، نیاز است تا روش و یا هدف مورد بازبینی قرار گیرد. این نکته را در نظر داشته‌باشید که میزان اعتماد به نفس شما در بینشتان نسبت به پیشرفت تأثیر می‌گذارد.
۷. ارزیابی نتایج:
پس از رسیدن به به یک راه حل، نیاز است تا نتایج را ارزیابی کرده و تعیین کنید که آیا مسیر انتخاب شده برای حل مشکل مسیر مناسبی است یا خیر. ارزیابی ممکن است سریع صورت گیرد، مثل چک کردن پاسخ یک مسئله ریاضی برای پی بردن به صحیح بودن آن، یا می‌تواند آهسته صورت گیرد، مثل ارزیابی جلسات روان درمانی پس از چندین ماه.
تقویت مهارت حل مسئله با آگاهی از موانع آن
در حل مسئله موانع و مشکلاتی که بر سر راه فرد قرار می‌گیرند بررسی می‌شود. موانع بسیاری وجود دارند که گاها فرد را در رسیدن به راه حل مناسب دچار مشکل می‌کنند. در صورتی که نسبت به موانع شناخت کافی داشته باشید می‌توانید با تلاش برای از بین بردن آن‌ها مهارت حل مسئله را نیز در خود پرورش دهید. در ادامه مهم‌ترین موانع وجودی را شرح داده‌ایم:
۱. اضطراب:
اضطراب از عواملی است که می‌تواند پتانسیل حل مسئله را در افراد کاهش دهد. علائم اضطراب در زمان حل مسئله مانند یک ویروس می‌تواند در مراحل مختلف نفوذ کرده و باعث شود تا حل کردن مسئله مختل شود. درمان اضطراب و تمرین‌های کاهش استرس برای بالا بردن توانایی فرد لازم می‌باشد.
۲. تجربه شکست:
تجربه شکست می‌تواند به دو طریق عمل کند، یا می‌تواند در زمان مسئله جدید اضطراب فرد را بالاتر ببرد و اجازه رفتار موثر ندهد و یا می‌تواند باعث شود تا فرد به طرق دیگر سعی در تخلیه هیجانی کند و کمتر وارد مسئله و روش‌های حل آن شود. شکست عشقی و یا هر شکستی دیگری که فرد با آن مواجه می‌شود ممکن است در او اثر کرده و اعتماد به نفس او را تحت شعاع قرار دهد.
۳. رفتار تکانشی:
رفتار تکانشی موجب می‌شود فرد برای انتخاب اولویت و یا اختصاص دادن به منابع منطقی فکر نکند و نتواند راه و روش مناسبی برای حل کردن مسئله بیابد. رفتار تکانشی بازده حل کردن مسائل را پایین می‌آورد. این رفتارها می‌تواند به دلایل مختلف مانند فشار عصبی، اختلالات شخصیت و یا تربیتی ایجاد شود.
۴. ویژگی‌های شخصیتی:
افراد با سبک‌های شخصیتی گوناگون به طرق مختلفی سعی در حل کردن مسائل مختلف می‌کنند. آن‌ها با اختصاص دادن منابع نامناسب به مسائل و یا اتخاذ روش‌های نامناسب معمولا در حل کردن مسائل به مشکل بر می‌خورند و نمی‌توانند رفتاری کارآمد را نشان دهند.فراگیری مهارت‌های حل مسئله نیاز به تمرین و گذاشتن زمان دارد.
نحوه برخورد با مسائل موضوعی است که در طی سال‌ها و بر اثر تجربه و آموخته‌ها شکل می‌گیرد. برای تغییر افکار و رفتارهایی که سال‌ها همراه شما بوده‌اند به کمک یک متخصص نیاز دارید. مراجعه به مشاوره روانشناسی و استفاده از درمان‌های شناختی رفتاری فرد را برای اتخاذ مهارت‌های جدید و از بین بردن موانع ذکر شده یاری می‌دهند.
خدمات مشاوره فردی و یا مدیریت رابطه در مرکز مشاوره دکتر پدرام را بیشتر بشناسید… |
