زیست شناسی
زیست شناسی علم شناخت موجودات زنده و تعامل آنها با محیط پیرامون است. مکان زیست انسان‌ها به مطالعه نیاز دارد، و مطالعه و تحصیل در این رشته به صورت تخصصی دارای گرایش‌های گوناگونی شده است و این گوناگونی ها تابع انواع و اقسام مختلف موجودات و زیستگاه‌های مختلفی است که در جهان خلقت موجود میباشد. اهمیت این رشته با توجه به احتیاج صنایع غذایی و تخمیری به کارشناسان این رشته، نیاز سازمان های محیط زیست و مبارزه با آلودگی آن، نیاز کشاورزی و دام پروری، نیاز دانشگاه ها به مدرس و محقق نیاز علوم پزشکی و دارویی و … به خوبی روشن می‌شود.
گیاهان، جانوران، سلول‌ها، دریا و سایر موجودات برخی از گرایش‌های این رشته را تشکیل می‌دهند، گرایش‌های رشته زیست‌شناسی عمومی جهت دبیری زیست‌شناسی عبارت است از: علوم گیاهی، دبیری، عمومی، علوم جانوری ، دریا. رشته زیست شناسی سلولی ملکولی نیز در گرایش‌های ،ژنتیک و بیوشیمی و بیوفیزیک، علوم سلولی و مولکولی میکروبیولوژی عرضه می‌شود.
در رشته زیست‌شناسی سلولی ملکولی و زیست شناسی عمومی هر کدام در طول ۴ سال عرضه می‌گردد.
رشته زیست‌شناسی دارای سه گرایش علوم‌گیاهی، علوم جانوری و زیست‌دریا است. این گرایش‌ها تنها در ۱۷ واحد تخصصی با یکدیگر تفاوت دارند.
رشته‌ی زیست شناسی(زیست شناسی گیاهی.زیست شناسی جانوری.زیست شناسی سلولی مولکولی. زیست شناسی دریا.زیست فناوری) از زیر گروه‌های ۱ رشته‌های علوم تجربی است و ضرایب دروس اختصاصی برای این رشته عبارت است:
| ریاضیات:۲ | زیست شناسی:۴ | شیمی:۳ | فیزیک:۲ | زمین شناسی :۰ |
نکات کاربردی
دانشجوی این رشته باید در درس زیست شناسی خصوصاً در بخش‌هایی که به علوم سلولی مولکولی می پردازد و شیمی قوی و توانا باشد.
دانشجوی این رشته باید از دو توانایی مهم برخوردار باشد که یکی از آنها حافظ ای قوی است چون بیشتر مطالب این رشته تئوری است و دوم قدرت تجزیه و تحلیل است چرا که اگر دانشجویی نتواند از اطلاعاتی را که در حافظه اش جمع آوری کرده است، بهره برداری مناسب کرده و تحلیل مناسبی داشته باشد، مثل کامپیوتری که خاموش می‌ماند، هیچ استفاده ای از آن نمی‌شود.
معرفی رشته زیست شناسی(تمام گرایش‌ها)
گرایش علوم گیاهی
این رشته یکی از شاخه‌های زیست‌شناسی است که صرفاً موارد مربوط به گیاه را اعم از گیاهان اولیه تا گیاهان امروزی بررسی می‌کند و دارای زمینه‌های مختلفی چون گیاه شناسی، فیزیولوژی گیاهی، ریخت زایی و اندام زایی در گیاهان، بیوشیمی و جلبک شناسی است. علوم گیاهی دارای دو بخش عمده فیزیولوژی و سیستماتیک است که بخش فیزیولوژی به شناخت زندگی گیاهان و اندام‌های مختلف یک گیاه می‌پردازد و بخش سیستماتیک نیز درباره اسامی و طبقه‌بندی گیاهان میباشد.
دانشجویان با گذراندن دروس مشترک و اختصاصى خود که در آن ۱۰ واحد دروس اختیارى و با جنبه کاربردى نیز پیش بینى شده است می توانند احتیاج مؤسسات پژوهشی، آموزشی، تولیدى و خدماتى به کارشناسان علوم گیاهى را برطرف نمایند.
از جمله دروس تخصصى گرایش علوم گیاهى عبارتند از: قارچ‌شناسی، جلبک‌شناسی، مورفولوژى گیاهی، فیزیولوژى گیاهی، اصول و روش‌هاى رده بندى گیاهان، اکولوژى گیاهی و …
اهمیت این گرایش با توجه به احتیاج مراکز پژوهشى به کارشناسى علوم گیاهى آشنا به مسئله‌های گیاه شناسى و فیزیولوژى گیاهی، نیاز به کارشناسان علوم گیاهى در کشاورزى و صنایع دارویی، نیاز علوم گیاه پزشکى به کارشناسان علوم گیاهی، غذائى و چوب و کاغذ و … نیاز به کارشناسان علوم گیاهى در مسئله‌های محیط زیست، رفع نیازمند‌ی‌هاى علوم طبیعى و باغهاى کشاورزى به کارشناسان علوم گیاهى و پاسخگویى به نیاز مرکز های آموزشى و پژوهشى در زمینه تربیت مدرس و محقق علوم گیاهى به خوبى روشن می شود.
نکته: این شاخه از زیست‌شناسی در حال حاضر در مقطع دکتری آزاد و سراسری تدریس می شود.
بازار کار:
در حال حاضر فارغ‌التحصیلان دوره لیسانس این گرایش، موقعیت‌های شغلی مناسبی ندارند. چون دانش و اطلاعات آنها جنبه تخصصی ندارد و مؤسسات و مراکز تحقیقاتی و اجرایی بیشتر مایلند که نیروهای مورد نیاز خود را از میان فارغ‌التحصیلان کارشناسی ارشد یا دکترای این رشته انتخاب کنند. بیشتر فارغ التحصیلان علوم گیاهی در سطح کارشناسی جذب آموزش و پرورش می‌شوند چون معلومات آنها جنبه عمومی دارد و می‌توانند در تدریس کتب زیست‌شناسی دوره متوسطه موفق باشند، اما نمی‌توانند در مراکز تحقیقاتی که نیاز به متخصص در زمینه‌های مختلف علوم گیاهی دارد، فرصت شغلی مناسبی به دست بیاورند.
از سوی دیگر اگر کسی در گرایش علوم گیاهی سرمایه‌گذاری کند و متأثر از محیط نشود، می‌تواند در بخش‌های کشاورزی ـ زیستی، ژنتیک و بیوتکنولوژی فعالیت داشته باشد.
دروس تخصصی گرایش علوم گیاهی:
اکو فیزیولوژی گیاهی، ازدیاد گیاهان، قارچ شناسی، اکولوژی گیاهی، انتقال مواد در گیاه، متمم سیستماتیک گیاهی، اصول رده‌بندی گیاهان. (بسیاری از درس‌های این گرایش همراه با آزمایشگاه است)
گرایش علوم جانوری:
علوم جانوری به مطالعه مسائل مربوط به جانوران می‌پردازد و دارای سه بخش اصلی جانورشناسی یا بیوسیستماتیک، فیزیولوژی جانوری اعم از انسانی و حیوانی و بافت‌شناسی و جنین‌شناسی جانوری است. بسیاری از گرایش‌های زیست‌شناسی وابسته به علوم‌جانوری هستند. برای مثال یک محقق علوم‌سلولی و مولکولی تا با یک جانور و وضعیت زیستی آن آشنا نباشد، نمی‌تواند روی سلول آن کار کند. یک محقق ژنتیک نیز در آغاز باید بیولوژی جانور را به طور کامل بداند و بعد در زمینه ژنتیک آن کار کند. به یاری بیوسیستماتیک یعنی شناسایی گونه‌های مختلف جانوران نیز می‌توان به نقش مفید گونه‌های مختلف جانوری برای کمک به طرح‌های اقتصادی پی برد.برای مثال امروزه استفاده از مواد شیمیایی برای کنترل آفات راه درستی نیست چون این مواد تعادل اکولوژی محیط زیست را برهم می‌زنند در حالی که با شناخت گونه‌های حشرات شکارچی می‌توان بسیاری از آفات مثل حشرات مضر را از بین برد.
نکته: متقاضیان ورود به این گرایش باید در دروس : زیست‌شناسی، فیزیک، شیمى و ریاضى دبیرستان قوى باشند.
مهم بودن این گرایش با توجه به احتیاج علوم پزشکی، بخش‌هاى تحقیقاتى و آموزشى و موزهها و باغهاى وحش به کارشناس و محقق در گرایش علوم جانورى به خوبى مشخص می‌شود.
بازار کار:
هرچند که تعداد قابل توجهی از فارغ‌التحصیلان علوم جانوری جذب بازار کار نمی‌شوند اما بهترین دانشجویان همیشه موفق بوده و هستند. این دسته از دانشجویان پس از فارغ‌التحصیلی گاه برای کارهای تحقیقاتی یا اداره آزمایشگاه‌ها جذب دانشگاه‌ها می‌شوند یا در سازمان حفاظت از محیط زیست و سازمان‌های مربوط به فعالیت می‌پردازند. چون سازمان محیط زیست برای بررسی اکوسیستم‌ها به محققان زیست‌شناسی از جمله علوم‌جانوری نیاز دارد. همچنین بعضی از فارغ‌التحصیلان این گرایش وارد دنیای پزشکی شده و در زمینه‌های خون‌شناسی یا انگل‌شناسی فعالیت می‌کنند.
دروس تخصصی گرایش علوم جانوری
زیست انگل‌ها، فیزیولوژی مقایسه‌ای، جانورشناسی، رفتارشناسی، حشره‌شناسی. (بسیاری از درس‌های این گرایش همراه با آزمایشگاه است.)
گرایش زیست دریا
گرایش زیست دریا به بررسی و مطالعه خواص محیط آبی، بیولوژی آبزیان و فعالیت‌های آبزی‌پروری می‌پردازد؛ یعنی برخلاف دو گرایش علوم جانوری و علوم گیاهی که در آنها بیشتر موجودات خشک‌زی مطالعه می‌شوند این گرایش جانوران و گیاهان آبزی را بررسی و مطالعه می‌کند. گرایش زیست دریا علاوه بر بررسی فیزیولوژی آبزیان به مطالعه اکولوژی دریا یعنی بررسی آلودگی آب دریاها و تأثیر آن بر محیط دریا می‌پردازد.
بازارکار:
فارغ‌التحصیلان گرایش زیست دریا می‌توانند در مراکز پرورش ماهی و مراکز تحقیق بر روی ارزش مواد غذایی دریایی فعالیت کنند. علاوه بر کار در شیلات فارغ‌التحصیلان این گرایش می‌توانند در حفظ بعضی از گونه‌های آبزیان که در حال انقراض هستند مثل ماهی ازون‌برون یا ماهی سفید کار کنند و مهمتر از همه این که ما باید به یاری کارشناسان زیست‌دریا یک اطلس دقیق در مورد گونه‌های آبزی موجود در آب‌های کشورمان تهیه کنیم.
دروس تخصصی گرایش زیست دریا:
ماهی‌شناسی، لیمنولوژی، انگل‌ها و بیماری‌های انگلی آبزیان، اکولوژی آبزیان، شناخت کف‌زیان، اصول و تکثیر و پرورش آبزیان. (بسیاری از درس‌های این گرایش همراه با آزمایشگاه است(
زیست سلولی مولکولی گرایش علوم سلولی مولکولی:
در زیست شناسی سلولی مولکولی، سلول به عنوان واحد بنیادی تشکیل دهنده‌ی حیات مورد مطالعه قرار می‌گیرد و نقش مهمترین مولکول‌های آن RNA،DNA، و پروتئین ها و روند پروتئین‌سازی بررسی می شود. رشته سلولی ملکولی در زیست شناسی مدرن از جایگاه ویژه و ممتازی برخورداری است و این رشته است که محققین زبده را برای کار در تحقیقات مربوطه در حوزه های مختلف پزشکی، بیوشیمی، ژنتیک، بیوتکنولوژی، مهندسی ژنتیک، اصلاح نباتات، شیلات و دام و نظایر آن تربیت می‌کند.
رشته زیست شناسی سلولی مولکولی در حال حاضر در ۵ گرایش بیوشیمی، زیست فناوری(بیوتکنولوژی)، ژنتیک، علوم سلولی مولکولی و میکروبیولوژی در مقطع کارشناسی ارایه می شود که گرایش بیوشیمی آن در مقطع کارشناسی در حال حاضر در دانشگاه های دولتی پذیرش دانشجو ندارد.
توجه: برای موفقیت در گرایش‌های مختلف زیست‌شناسی سلولی و مولکولی علاوه بر شرایط عمومی و مشترک همه رشته ها، علاقه مندی به کارهای آزمایشگاهی ضروری است؛ چرا که عمده وقت متخصص این رشته در آزمایشگاه علوم سلولی و مولکولی سپری می شود و علاوه بر آن ماهیت بسیاری از فعالیت های معمول او – نظیر استخراج RNA از یک بافت – نیازمند صرف زمان طولانی است.
متقاضی ورود به این رشته می‌باید علاقه مند و مستعد (مخصوصاً در کارهاى آزمایشگاهی) باشد. ایمنولوژى بافت شناسی، زیست شناسی سلولی، بیوشیمى ویروسها، سیتوشیمى و … از جمله درس های اختصاصى این گرایش میباشد.
تربیت کارشناسان متخصص براى شناخت مسائل و پدیده‌هاى زیستى در قالب سلولى و مولکولى هدف این گرایش است. اهمیت این گرایش با توجه به لزوم توسعه این دانش، لزوم تحقیقات گسترده در زمینه اعتلا علوم پزشکى و دارویى و صنعتی، لزوم قطع وابستگى و آغاز نو اندیشى در مسائل علوم سلولى و مولکولی، لزوم فراهم آوردن تربیت محقق و مدرس در این زمینه، به خوبى روشن می شود.
تعداد واحدهای درسی گرایش علوم سلولی و مولکولی:
تعداد کل واحدها: ۱۳۵ واحد
دروس عمومی: ۲۰ واحد
دروس پایه : ۲۲ واحد
دروس تخصصی مشترک : ۷۶ واحد
دروس انتخابی الزامی: ۱۷ واحد
بازارکار:
تهیه ابزار آزمایشگاهی مورد نیاز در این رشته یکی از شغل‌هایی است که برخی از فارغ تحصیلان میکروبیولوژی جذب آن می‌شوند و در این زمینه خدمت‌های شایسته ای انجام می‌دهند.
رشته میکروبیولوژی موقعیت‌های شغلی متنوعی دارند که از آن جمله می‌توان به فعالیت در مؤسسه استاندارد و یا آزمایشگاه‌های کارخانه های تهیه مواد بهداشتی و غذایی در جهت تشخیص کیفیت و سلامت این مواد از نظر عدم آلودگی میکروبی اشاره کرد.
همچنین عده ای از فارغ تحصیلان در مراکز تهیه مواد دارویی مانند تهیه آنتی بیوتیک ها کار می‌کنند زیرا از برخی میکروارگانیسم ها مثل کپک‌ها و اکتیومیست‌ها می‌توان برای تهیه بعضی از آنتی بیوتیک‌هایی مثل پنی سیلین‌ها و استرپتومایسین استفاده کرد و بالاخره کارخانه‌های تهیه اسیدها مانند اسید بوتریک و اسید استیک و حلال ها مانند الکل و استون و مرکز‌های تهیه واکسن مانند مؤسسه رازی و انستیتو پاستور ایران می‌توانند مرکز‌های جذب فارغ تحصیلان این رشته باشند.
میکروبیولوژی
میکروبیولوژی یا میکروب شناسی دانشی است که درباره میکروارگانیسم‌ها یا جانداران بسیار ریز بحث و گفتگو می‌کند. جاندارانی که در میکروبیولوژی بیشتر بررسی می‌شوند شامل پروکاریوتها ، باکتری‌ها، ویروسها، و یوکاریوت‌هایی مانند قارچ و تک سلولی‌ها یا پروتوزوآها میباشد. مطالعه چرخه رشد و تکثیر میکرو ارگانیسم های بیماری زا به منظور مبارزه با آنها و مطالعه میکروارگانیسم‌های مفید در تولید مواد غذایی و داروهای پزشکی و دامپزشکی از دیگر مباحث مورد بحث در رشته میکروبیولوژی است.
امروزه رشته میکروبیولوژی نیز با بسیاری از رشته‌های دیگر نظیر ژنتیک، پزشکی، زیست شناسی سلولی، انگل شناسی، قارچ شناسی پزشکی و بیوشیمی ارتباطی نزدیک و تنگاتنگ یافته است.
گرایش میکروبیولوژی یکی از پنج گرایش رشته زیست شناسی سلولی و ملکولی است و علم میکروبیولوژی گرایش‌های مختلفی دارد که عبارتند از:
گرایش پزشکی: در این گرایش میکروب‌هایی که برای انسان بیماری زا هستند و چگونگی فعالیت آنها بررسی می شود. البته این گرایش قسمت کوچکی از علم میکروبیولوژی را به خود اختصاص می دهد چرا که از میان میکروب‌های شناخته شده فقط حدود ۱۷۰ نوع میکروب، بیماری زا هستند و بقیه میکروب‌ها تاکنون شناخته شده اند، میکروب‌هایی مفید می باشند.
میکروبیولوژی غذایی: بسیاری از مواد غذایی مثل ماست یا پنیر به یاری میکروب‌ها تولید می‌شوند.
میکروبیولوژی صنعتی: در این گرایش از میکروبیولوژی از میکروب‌های مفید برای تولید مواد صنعتی مانند اسیدها و کمپوست میکروبی (تهیه کود به یاری مواد زاید و زباله‌ها) استفاده می‌شود. همچنین از میکروب‌ها در رفع آلودگی های محیط زیست استفاده می گردد.
اهمیت این رشته با توجه به نیاز صنایع غذایی و تخمیری به کارشناسان این رشته، نیاز علوم پزشکی و دارویی، نیاز سازمان های محیط زیست و مبارزه با آلودگی آن، نیاز کشاورزی و دام پروری، نیاز دانشگاه ها به مدرس و محقق و … به خوبی روشن می شود.
تعداد واحدهای درسی میکروبیولوژی:
تعداد کل واحدها: ۱۳۵ واحد
دروس عمومی : ۲۰ واحد
آینده شغلی، بازار کار، درآمد:
میکروبیولوژی پایه و اساس بسیاری از علوم از قبیل: بیوشیمی، بیوتکنولوژی، زنتیک و پزشکی است.
فعالیت در مراکز میکروب شناسی، کارشناسی علوم آزمایشگاهی، بررسی آلودگی‌های میکروبی مواد غذایی اعم از فرآورده های گیاهی و دامی، صنایع غذایی مراکز تشخیص بیماری میکروبی، ویروس، عوامل و فرآورده های تخمیری و … نمونه هایی از توانایی های فارغ التحصیلان گرایش میکروبیولوژی است.
سازمان ها و مراکزی مانند وزارت بهداشت و درمان، آزمایشگاه های پاتولوژی و میکروب شناسی بیمارستان‌ها، بیماری‌های دامی (دام پزشکی). آزمایشگاه های تشخیص طبی، صنایع غذایی مختلف و کارخانه‌های کنسروسازی، نوشابه سازی، عصاره گیری میوه‌ها، عرقیات و صنایع گوشتی و …
همه و همه محل هایی هستند که فارغ التحصیلان این رشته می‌توانند در آنها مشغول به کار شوند.
نکته: صبر و حوصله و عشق و علاقه دو نکته اساسی برای موفقیت در رشته میکروبیولوژی است که تمام استادان و دانشجویان این رشته به آن اشاره می‌کنند چرا که تحقیق در آزمایشگاه‌های میکروبیولوژی و کشت دادن یک میکروب نیازمند صبر و حوصله است و تحقیق در مورد بیماری‌های میکروبی و مبارزه با آنها عشق و علاقه ای وافر می طلبد. این علاقه باید از دو جهت باشد، یکی علاقه به مسائل زیستی و دیگری علاقه به کارهای آزمایشگاهی (نظیر کشت میکروارگانیسم هاگ)
رشته های مشابه و نزدیک به این رشته: زمین شناسی. علوم سیاسی. جامعه شناسی و علوم اجتماعی
گرایش بیوتکنولوژی:
علم زیست فناوری از جمله علومی است که در چند سال اخیر با پیشرفت های مداوم مواجه بوده است . رشته بیوتکنولوژی به کاربرد روشهای علمی و فنی در تولید و یا تبدیل بعضی مواد به کمک عوامل بیولوژیک (میکروارگانیسم‌ها، یاخته‌های گیاهی و جانوری و آنزیم‌ها و… ) برای تولید کالا و خدمات در کشاورزی، صنایع غذایی، دارویی، پزشکی و سایر صنایع می‌پردازد.
زیست فناوری در ۴ زمینه کلی کاربرد دارد که این زمینه‌ها عبارتند از:
پزشکی(Red Biotechnology)، کشاورزی(Green biotechnology)، دریایی(Blue Biotechnologyd) وصنعتی(white Biotechnolog ) موضوع امنیت مواد غذایی و تولید و تأمین مواد غذایی سالم برای انسان نیز از دغدغه‌هایی است که کارشناسان رشته بیوتکنولوژی برای تحقق کامل آن تلاش می‌کنند.
تعداد واحدهای درسی رشته بیوتکنولوژی:
تعداد کل واحدها: ۱۳۵ واحد
دروس عمومی: ۲۰ واحد
دروس پایه: ۲۲ واحد
دروس تخصصی مشترک: ۷۶ واحد
دروس انتخابی الزامی : ۱۷ واحد
میکروبیولوژی یا زیست شناسی سلولی مولکولی
گاه می شنویم که از رشته میکروبیولوژی با عنوان زیست شناسی سلولی مولکولی یاد می شود. برای مثال در برخی از قسمت‌های دفترچه ها راهنمای آزمون سراسری سازمان سنجش آموزش کشور از این رشته با عنوان زیست شناسی سلولی مولکولی یاد شده است و به همین دلیل تعدادی از داوطلبان آزمون سراسری تصور می کنند که رشته میکروبیولوژی همان رشته علوم سلولی مولکولی است و در نتیجه هنگام انتخاب رشته با مشکلاتی روبرو می‌شوند.
در حقیقت علم میکروبیولوژی سلول (به اصطلاح چگونگی کارکردن و سوخت و ساز بدن سلول) صحبت می شود، در واقع ساختار سلول به عنوان یک میکروارگانیسم مورد بررسی قرار می‌گیرد، اما این باعث نمی شود که دو رشته فوق را یکی بدانیم چون علوم سلولی مولکولی از حیطه فعالیت‌های بیرونی میکروب خارج شده و وارد فعالیت‌های درونی آن می‌شود، در حالی‌که در علم میکروبیولوژی تأثیرات بیرونی میکروارگانیسم ها مطالعه می شود.
با توجه به این که امروزه علوم بسیار ریز، جزئی و تخصص شده است، بهتر است که دو علم میکروبیولوژی و علوم سلولی و مولکولی در کنار یکدیگر و با نام تخصصی خود به علم زیست شناسی خدمت بکنند نه اینکه یک علم، دیگری را احاطه بکند. مثلاً اگر بخواهیم میکروبیولوژی را زیر مجموعه ای از علوم سلولی و مولکولی بدانیم، اشتباه است چون بعضی از اوقات علوم سلولی و مولکولی کاری به میکروارگانیسم ها ندارد و در مورد سلول‌های یوکاریوتی یا سلول‌های انسانی صحبت می‌کند.
با بررسی نمونه کارنامه‌های داوطلبان در سال ۹۶-۹۵ به دست آوردن حدود میانگین‌های زیر برای قبولی در رشته‌ی زیست شناسی لازم است:
قبولی زیست شناسی دانشگاه دولتی روزانه …….. میانگین ۳۵ و ۱۰ درصدی دروس(به ترتیب) عمومی و اختصاصی
درصد و نمونه کارنامه قبولی رشته زیست شناسی در سال ۹۶-۹۵
