زبان شناسی
در قرون اخیر تلاش‌های بسیار جامعی در مورد زبان، منشا پیدایش آن، منشا پیدایش خط، بررسی ماورای زبانی(زیر ساخت و روساخت‌های آن)، تجزیه و تحلیل‌های زبانی توسط محققان صورت گرفت که همه آن‌ها زمینه‌های مطالعات علمی برای رشته‌ای به نام “زبانشناسی” شدند. این مطالعات دست‌آوردهای جالبی را نیز در پی‌داشت : از جمله ساخت ماشین هوشمند مصنوعی و دستگاه‌های ادراک کننده. پس از این مرحله جایگاه توانایی استفاده از زبان در مغز مورد مطالعه قرار گرفت که منجر به دست‌یابی توفیقاتی در زمینه زبان پریشی گردید. مطالعات بعدی در زمینه زبان اشاره‌ای بود که پیشرفت‌هایی در زمینه ارتباط کرولال‌ها به دنبال داشت.
این رشته در هر دو گرایش در دوره‌های روزانه و شبانه دانشگاه سراسری، پیام‌نور و دانشگاه آزاد اسلامی، دانشجوی زبانشناسی در مقاطع کارشناسی‌ارشد و دکترا می‌پذیرد. دانشگاه شهید بهشتی، علامه طباطبایی و دانشگاه شیراز از جمله این دانشگاه‌ها هستند.
در مقطع کارشناسی این رشته دو گرایش دارد:۱- زبانشناسی همگانی ۲- آموزش زبان فارسی به غیر فارسی‌زبانان. البته این دو گرایش دروس مشابه زیادی دارند، با این تفاوت که زبان شناسی با گرایش آموزش زبان فارسی به غیر فارسی‌زبانان تخصصی‌تر به مقوله زبان‌فارسی می‌پردازد و با نگاهی به کتب تاریخی به پیشینه تاریخی زبان می‌پردازد و مسائل حوزه آموزش را نیز مطرح می‌سازد.
برای شرکت در کنکور کارشناسی ارشد چهار سرفصل کلی باید مطالعه شود: کلیات علم زبانشناسی، دستور زبان فارسی، و زبان عمومی و تخصصی و تاریخ زبان فارسی در ایران.
برای مطالعه، کتاب‌های دکتر باطنی (مقالات زبانشناسی- زبان و تفکر- توصیف ساختمان دستور زبان فارسی- نگاهی تازه به دستور زبان- زبان شناسی جدید و…) مفاهیم پایه زبانشناسی را می‌آموزد. همچنین مطالعه کتاب‌‌هایی در زمینه‌های آواشناسی،واج شناسی، معناشناسی، نحو، دستور زبان فارسی، تاریخ زبان فارسی،تاریخ زبان شناسی و مکاتب زبان شناسی مفید خواهد بود. در زیر برخی از منابع سوال آزمون کارشناسی ارشد این رشته ذکر شده است:
§ آواشناسی؛ دکتر علی محمد حق شناس
§ آواشناسی زبان فارسی؛ دکتر یدا… ثمره
§ مبانی زبانشناسی و کاربرد آن در زبان فارسی؛ ابوالحسن نجفی
§ نگاهی تازه به دستور زبان؛ محمد رضا باطنی
§ زبان و تفکر؛ محمد رضا باطنی؛ فرهنگ معاصر
§ دستور زبان فارسی؛ پرویز ناتل خانلری
§ در آمدی بر زبانشناسی معاصر؛ نوشته آرونف؛ اگرادی و دابروولسکی؛ ترجمه دکتر علی درزی
دروس آموزش زبان فارسی به غیر فارسی زبانان:
ساخت زبان فارسی، آشنائی با ادبیات معاصر فارس، مبانی روش تحقیق، اصول و نظریه‌های آموزش زبان خارجی(۱)، انگلیسی ویژه، مفاهیم بنیادی در نحو، بررسی تطبیقی فرهنگها ،زبان فارسی دانشگاهی (۱)، تاریخ زبان فارسی، تهیه وتدوین مواد درسی (۱) ، اصول و نظریه‌های آموزش زبان خارجی (۲)، زبان فارسی دانشگاهی ۲ ، نحو زبان فارسی، نظریه های ارزشیابی و کاربرد آن‌ها در زبان فارسی، اصول معناشناسی آْواشناسی و واج شناسی زبان فارسی، جامعه شناسی زبان، طرح تحقیق، ساخت واژه در زبان فارسی، تجزیه و تحلیل کلام و کاربرد زبانشناسی، تدریس عملی (۱)، روانشناسی زبان، سمینار زبانشناسی و زبان فارسی
دروس زبانشناسی همگانی:
آمار و روش تحقیق، تاریخچه زبانهای ایرانی ، آواشناسی عمومی ، اصول دستور زبان ، انگلیسی ویژه ، واج شناسی ، ساخت واژه (مورفولوژی) ، دستور گشتاری ، زبانشناسی تاریخی و تطبیقی ،زبانشناسی رایانه ای وفرهنگ نگاری، ادبیات از دیدگاه زبانشناسی ، اصول معنا شناسی ، مکاتب جدید زبانشناسی ، ساخت زبان فارسی ، شیوه استدلال نحوی ، طرح تحقیق ، جامعه شناسی زبان ، تطور زبان فارسی ، تجزیه و تحلیل کلام و کاربرد زبانشناسی ، روانشناسی زبان ، تاریخ مطالعات دانشمندان ایرانی و اسلامی درباره زبان ، گویش‌شناسی .
البته نکته مهم این‌جاست که این رشته، مورد بی‌مهر ی نهادهای مدنی کشور ما قرار گرفته است و آن‌چنان که باید، جایگاه مشخصی در ایران ندارد. اما به‌طورکلی چون این رشته، رشته‌ای کاربردی است، در کشورهای دیگر بسیار مورد توجه واقع شده است. به‌طور مثال یک دانش‌آموخته زبانشناسی می‌تواند به تجزیه و تحلیل کتب درسی، یا در نهادهای سیاسی به پژوهش‌های جامعه شناختی یا در شهرداری‌ها به پژوهش‌های گویش شناسی بپردازد. حتی در کلینیک‌های پزشکی به کار گفتاردرمانی مشغول شود.
