آینده شغل پزشکی در ایران

رشته پزشکی این روزها به آرزوی بیشتر جوانان در حال تحصیل تبدیل شده ­است.

در حال حاضر بین ۸ تا ۱۲ هزار پزشک جوان کشور بیکار هستند یا به خاطر نبود شغلی در این زمینه، به فعالیت‌های دیگری پرداخته­ اند.

بنا به گفته­ ی دکتر علیرضا زالی، رئیس کل سازمان نظام پزشکی در سال‌های اخیر حدود ۱۲ هزار نفر از جامعه پزشکی کشورکه عمدتاً پزشکان عمومی را در برمی‌گیرند به دلیل مشکلات فراوان، از وضعیت مناسبی برخوردار نیستند.

ضعف برنامه ­ریزی فرهنگی و آموزشی و نیز بی­ توجهی به وضعیت بازار کار طی سال­های گذشته، به تدریج سبب می­شود تا در آینده­ای نزدیک جمعیت پشت کنکوری­های رشته علوم تجربی با تعداد کل داوطلبان ورود به دانشگاه برابری­ کند؛

زیرا همه می­خواهند پزشک شوند!

آمار مسئولان از پزشکان بیکار در سال­های گذشته، نتوانست از ورود سیل جمعیت دانش آموزان به رشته علوم تجربی جلوگیری کند؛

برخی عوامل فرهنگی را هم دخیل می­دانند و می­گویند:

دیگر نمی­توان انتظار داشت خانواده­ها دنبال پرستیژ و درآمد پزشکی برای فرزند خود نباشند.

از حدود ۵۰ سال گذشته تب گرایش دانش آموزان و والدین به رشته علوم تجربی در جامعه فراگیر شده و در سال­های اخیر با توجه به وضعیت و شرایط اقتصادی شدت بیشتری نیز پیدا کرده است به طوری که گویا راهکاری برای درمان آن وجود ندارد.

آمار متقاضیان ورود به رشته های پزشکی در دانشگاه خود گویای وضع موجود است که بیشترین سهم دانش آموز را در بین سایر رشته­ ها به علوم تجربی اختصاص داده است:

نگاهی به آمارها در سال­های دیگر هم نشان می­دهد که این حکایت همچنان ادامه داشته است…

کاهش گرایش دانش آموزان به رشته ریاضی

به گفته علی زرافشان معاون آموزش متوسطه وزیر آموزش و پرورش اگر ظرفیت پذیرش و استخدام در بیمارستان­ها و مراکز درمانی تکمیل شود با خیل عظیم پزشکان بیکار مواجه خواهیم شد.

وی همچنین کاهش گرایش دانش آموزان به رشته ریاضی را نگران کننده دانسته و می­گوید:

شمار دانش آموزان رشته ریاضی در مقطع دوم متوسطه نسبت به سایر رشته­ ها به حدود ۱۱ درصد رسیده است؛

بازار کار مناسبت­ تر در بخش بهداشت و درمان رشته پزشکی را دلیل دیگر استقبال نکردن از رشته ریاضی دانست؛

باید با تغییر شیوه های آموزش، تسهیل یادگیری و ایجاد جذابیت زمینه علاقه مندی دانش آموزان به رشته ریاضی را فراهم کرد.

دانش ­آموزانی که در رشته تجربی تحصیل می­کنند به امید قبولی در رشته پزشکی، علوم تجربی را انتخاب می­کنند اما در واقعیت از ۶۴۰ هزار نفر شرکت ­کننده رشته علوم تجربی در نهایت یک هزار و ۵۰۰ نفر در رشته پزشکی قبول می­شوند.

مهمترین علت گرایش دانش آموزان به رشته علوم تجربی را می­توان کسب درآمد بالا، جذابیت این رشته و احتمال بازار کار مناسب دانست.

علاوه بر شرایط جامعه و مسایل اقتصادی، خانواده ها هم به این موضوع دامن می­زنند و چه رشته ­ای بهتر از پزشکی که علاوه بر درآمد بالا، منزلت و پرستیژ اجتماعی هم داشته باشد اما متأسفانه در واقعیت با پزشکان بیکاری مواجه می­شویم که به شغل­های دیگر روی آورده ­اند.

متأسفانه از بین داوطلبان شرکت ­کننده در کنکور تجربی تنها کمتر از پنج درصد آنها پذیرفته می­شوند و باقی داوطلبان پشت کنکور مانده یا مجبورند رشته­ای را که علاقه ندارند انتخاب کنند.

برخلاف تصور عمومی، عده زیادی از پزشکان از وضعیت درآمد خود راضی نیستند، طبق آمارها ۷ تا ۱۰ هزار پزشک به شغل­های دیگر روی آورده ­اند.

اگر نگاهی به هزینه ویزیت پزشکان شمال شهر تهران و رفت و آمدی که به مطبشان وجود دارد بیندازیم، می­گوییم این قشر درآمد خوبی دارند اما در سوی دیگر این ماجرا پزشکانی هستند که مجبورند برای تأمین هزینه­های زندگی، شغل دوم داشته باشند.

تنها ۱۰ درصد پزشکان درآمد خوبی دارند

طبق نظر دکتر ایرج خسرونیا، رئیس جامعه پزشکان متخصص داخلی ایران، تنها ۱۰ درصد پزشکان درآمد خوبی دارند و ۴۰ درصد می­توانند عهده تأمین مخارج خود برآیند؛

اما ۵۰ درصد بقیه که اکثر آنها پزشکان عمومی­ اند دچار مشکل هستند. به گفته ایرج خسرونیا اغلب پزشکان در مناطق دور از پایتخت وضعیت معیشتی خوبی ندارند به طوری که برخی از آنها در روز دو نفر مریض هم برای ویزیت ندارند.

بیشترین آمار بیکاری هم دامنگیر پزشکان عمومی است که سه چهارم اعضای جامعه پزشکی کشور را شامل می­شوند.

 عدم بازنگری طب عمومی در ۳۵ سال گذشته  

دکتر هاشمی وزیر بهداشت با اشاره به آخرین آمار پزشکان بیکار در کشور معتقد است نظام آموزشی ما و به خصوص طب عمومی در این ۳۵ سال بازنگری نشده است و برای بیکاری ۲۰ هزار پزشک نیز فراخوان جذب دادیم و تنها ۲ هزار نفر جذب شدند؛

معتقدیم عده‌ای که به ما اعتقاد ندارند یا تمایل به انجام کاری غیر از پزشکی دارند ۵ هزار نفر بیشتر نمی‌شود پس عدد ۲۰ هزار را قبول نداریم و این اعدادی که عنوان می‌شود، حدس و گمان است و درست نیست.

اگر پزشکی کار بخواهد، برایش کار وجود دارد مگر اینکه خودش نخواهد به روستا یا حاشیه شهرها برود، پس نمی‌توان گفت پزشک بیکار داریم که خودشان نمی‌خواهند کار کنند.

درباره طرح ماندگاری پزشکان در مناطق محروم نیز برخلاف نظر ما، مجلس موضوع ۳۰ درصد بومی‌گزینی را برای دانشگاه‌ها به تصویب رساند، که از این موضوع استفاده‌ای بهینه کردیم و بدون آنکه به سهمیه آزاد ضربه‌ای بخورد، بومی‌گزینی را به دانشگاه‌های مناطق محروم اختصاص دادیم.

دانشگاه‌های تهران بومی‌گزینی ندارند و افراد در شهرستان ها ابتدا با کل کشور رقابت می‌کنند، سپس با استان خود، در مرحله اول در هر جای کشور بخواهند می‌توانند تحصیل کنند و در مرحله دوم در استان خود، اما این افراد زمانی که از بومی‌گزینی استفاده می‌کنند، موظفند تا سه برابر زمان تحصیل خود را در استانی که تحصیل کرده‌اند خدمت کنند و تا آن زمان مدرکی نمی‌گیرند.

اگر این طرح در دولت‌های بعد نیز اجرا شود، در ماندگاری پزشکان هیچ وقت با مشکل روبه‌رو نمی‌شویم.

فقدان جایگاه مشخص پزشکان عمومی در نظام سلامت

مهمترین و اساسی­ترین مشکل فعلی جامعه پزشکی طبق نظر دکتر حسن هویدا معاون رفاهی سازمان نظام پزشکی ایران، فقدان جایگاه مشخص پزشکان عمومی در نظام سلامت کشور است؛

البته به نظر می­رسد اگر طرح پزشک خانواده با موفقیت اجرا شود این مشکل حل شود.

آمارها نشان می­دهد جامعه پزشکی کشور ۲۰۰ هزار عضو دارد که هشت هزار نفر از پزشکان عمومی بیکار هستند؛

در حال حاضر در روستاها به ازای هر چهار هزار نفر یک پزشک و در شهرها به ازای هر دو هزار نفر یک پزشک داریم و باید نسبت به جمعیت به ازای هر هزار نفر یک پزشک وجود داشته باشد.

کم اشتغالی پزشکان

اکنون ۴ هزار و ۵۰۰ متخصص در مناطق محروم در حال فعالیت هستند و دولت از جیب خود برای ماندگاری پزشکان هزینه کرده است.

کم اشتغالی پزشکان به عنوان یکی از معضلات نظام سلامت مطرح است؛ منظور از کم اشتغالی این است که میزانی که یک پزشک در طول هفته از ظرفیت علمی، خدماتی، پزشکی و حرفه‌ای او استفاده می‌شود به مراتب کمتر از میزان مطلوب است.

به دلیل اینکه فرصت‌های شغلی درخور در اختیار جامعه پزشکی بویژه پزشکان جوان قرار نمی‌گیرد. این موضوع بی‌تردید به مرور به نظام سلامت لطمه وارد می‌کند.

یک پزشک جوان کشور با وضع موجود نیاز دارد، ۵ تا ۱۰ سال از عمرش را برای رساندن گردش اقتصادی مطب خود به وضعیت استاندارد، صرف کند، اذعان می‌دارد:

معافیت‌های مالیاتی، ایجاد ساز و کارهای تسهیلاتی برای استفاده از وام‌های بانکی با سود پایین، و موضوع پزشکان جوانی که در شروع کارشان نیازمند راه‌اندازی مطب یا واحد ارائه خدمات هستند به ویژه در مناطق محروم می‌تواند برای بهبود وضع موجود مفید باشد.

برخلاف آنچه تصور می­شود وضع پزشکان جراح خوب نیست؛

موضوع معیشتی در برخی رشته‌های جراحی باعث شده است دانشجویان تمایلی به ادامه تحصیل در این رشته‌ها نداشته باشند، براین اساس ادامه این روند به نفع مردم و نظام سلامت کشور نیست.

نیاز اورژانس های بیمارستان­ها به پزشک عمومی

هم اکنون ۴۰ هزار پزشک عمومی بیکار یا شاغل در حرفه ­های دیگر وجود دارند که اغلب آن‌ها تمایلی به حضور در سایر مناطق کشور را ندارند، این در حالی است که در بسیاری از شهرستان‌ها و بخش‌ها، تعداد معدودی پزشک عمومی در حال ارائه خدمت هستند.

دولت هفت سال هزینه تربیت پزشک عمومی را پرداخته است که در مواقع لزوم از دانش آن ها در درمان مردم استفاده کند؛

طرح خدمت آن ها دو سال است و چه ایرادی دارد در این مدت در مناطقی که پزشک عمومی کمتر وجود دارد، حضور پیدا کنند و پس از گذران این مدت مختار هستند در هر نقطه ای از کشور که مایل هستند، مطب اختیار کنند؛

بسیاری از اورژانس­های بیمارستانی به پزشک عمومی نیاز دارد، اما متاسفانه همکاران عزیز، تمایلی به حضور در اورژانس­ها ندارند و اغلب اوقات، یک یا دو پزشک عمومی کشیک به سختی به بیماران رسیدگی می­کنند.

همچنین برخی پزشکان عمومی مایلند به جای حضور در مناطق مختلف کشور در بخش خصوصی یا نقاط خوش آب و هوا حضور پیدا کنند که در پیش گرفتن این روند صحیح نیست.

با توجه به کمبود پزشک عمومی در برخی نقاط کشور، اگر همکاران در برخی شهرستان­ها و بخش­های محروم حضور پیدا کنند، علاوه بر این که بار فعالیت پزشکان عمومی فعال کاهش پیدا می­کند و بیماران در دسترسی به پزشک با معضل مواجه نمی شوند.

کمبود پزشک در ۶ رشته تخصصی

طبق گفته  دکتر هاشمی وزیر بهداشت، ‌تعداد پزشکان متخصص و فوق تخصص یک دهم نیاز کشور بوده و این واقعیتی است که باید به جای رد آن، برایش راهکار پیدا کرد.

در برخی از رشته‌ها مانند جراحی مغز، چشم،گوش، حلق و بینی و ارتوپدی در کشور کمبود وجود دارد و مردم در سراسر کشور به ویژه در نقاط دوردست و مرزی نیازمند حضور این متخصصان هستند.

نگرانی وزیر بهداشت از کمبود پزشکان متخصص در ایران، در حالی است که آمار سرانه پزشکان در ایران، به نظر نگران کننده می­آید به خصوص وقتی سرانه پزشکان در ایران را با دیگر کشورها مقایسه می­کنیم.

عدم تناسب سرانه تعداد پزشکان با جمعیت کشور

طبق گفته وزیر بهداشت سرانه تعداد پزشکان متناسب با جمعیت کشور نیست و تعداد پزشکان اعم از پزشک عمومی و به ویژه متخصص در کشور کم است و این شکایتی است که مردم به ویژه در مناطق محروم دارند.

حدود ۵۲ یا ۵۳ هزار پزشک عمومی و نزدیک به ۴۰ هزار پزشک متخصص داریم؛ البته توزیع پزشک عمومی مان نسبتاً عادلانه است ولی درباره پزشک متخصص چنین نیست.

نسبت پزشک متخصص در کشور به ازای هر ۱۰ هزار نفر جمعیت دو تا دو و نیم پزشک و پزشک عمومی به طور متوسط ۷/۶ نفر است.

تعداد پزشک متخصص در ایران طبق آمار ایرج حریرچی قائم مقام و معاون کل وزارت بهداشت، ۴۸/۰ به ازای هزار نفر است؛این در حالی است که در کشورهای دیگر این عدد به ۵/۱ تا ۵/۲ به ازای هر هزار نفر می رسد.

وی ادامه داد: در شرایط کنونی، ما هم در سرانه پزشک متخصص کمبود داریم هم در توزیع پزشکان با مشکل مواجه هستیم به نحوی که در بعضی رشته­ ها حدود ۴۰ – ۳۵ درصد پزشکان در تهران هستند.

توزیع پزشکان؛ اشکال اصلی

در کشورهای مختلف با توجه به گستردگی کشور، دسترسی ها و امکاناتی که در هر کشور وجود دارد، میزان سرانه پزشک متفاوت است.

در کشوری مثل ایران که سرانه پزشکان حدود ۵/۱ به ازای هر هزار نفر است می­توان گفت تقریباً پوشش خوبی وجود دارد.

البته این عدد در جهان دو به ازای هر هزار نفر است که با توجه به شرایط مختلف، این پزشکان و دندان­پزشکان حوزه سلامت را پوشش می­دهند.

با محاسبه پزشکانی که مهاجرت می­کنند یا فوت شده ­اند، حدود ۱۲۰ هزار پزشک و دندانپزشک به صورت فعال در کشور هستند.

اگر بخواهیم صرفاً تعداد پزشکان را در نظر بگیریم عدد کنونی کمتر از ۵/۱ به ازای هر هزار نفر است که در این قسمت حدود ۱/۱ مختص پزشکان و حدود ۴/۰ مختص دندان­پزشکانی است که در ایران کار می­کنند.

پزشک بیکار یا  کمبود تعداد پزشکان؟

هم اکنون تعداد پزشکان ما که فعالیت می­کنند کم است ولی پزشک، کم نداریم.

واقعیت این است که ما به طب عمومی توجه نکرده ­ایم آن هم در حالی که ۷۰ درصد پزشکان ما پزشک عمومی هستند.

این که نظام ارجاع یا پزشک خانواده ایجاد شود دلخوشی بالایی برای آن­ها نیست.

حتی برخی از افراد در خارج از حوزه پزشکی درآمدهای خوبی دارند. ما پزشکان عمومی را برای ارائه خدمت محدودکرده­ایم. موضوع دیگر نیز بحث فرهنگی است که باید روی آن کار شود.

برخی افراد حتی برای یک سرماخوردگی به فوق تخصص ریه مراجعه می­کنند.

باید بدانیم که پزشکان عمومی ما تبحر لازم برای تشخیص اولیه و درمان را دارند و ۱۰ تا ۱۵ درصد خدمات ما به خدمات تخصصی و فوق تخصصی نیاز دارد و به طور قاطع می­توان گفت ۸۰ درصد نیاز مردم با خدمات پزشکان عمومی مرتفع می­شود و اگر این فرهنگ­سازی صورت بگیرد بدون تردید این امر به اقتصاد پزشکان عمومی کمک خواهد کرد.

پایین ­ترین رده سرانه پزشک

آمار حاکی از آن است که تعداد پزشکان ایرانی نه تنها زیاد نیست بلکه حتی سرانه پزشکان ما نسبت به کشورهایی چون فلسطین، تاجیکستان، یا دیگر کشورهای منطقه کم هم است؛

سرانه پزشک نسبت به جمعیت (هر پزشک به ازای هر هزار نفر) با شاخص های مختلف اندازه­ گیری می­شود گفت:

درکشورهای توسعه یافته و پیشرفته، این شاخص از سه به بالاست.

به عبارتی تردیدی وجود ندارد که ما از نظر حضور پزشکان متخصص و فوق تخصص با مشکل روبه رو هستیم.

بیکاری پزشکان زن

زن حتی اگر پزشک هم بشود احتمال خانه‌نشینی‌اش وجود دارد.

این درددل پزشکان زنی است که به دلیل مشکلات خانوادگی و دغدغه‌های شخصی مجبور شده‌اند طبابت را کنار بگذارند.

آمار دقیقی از تعداد پزشکان زن بیکار، انصراف داده از کار یا آنهایی که به شغلی جز طبابت مشغول هستند، وجود ندارد؛

اما شواهد گویای این است که تعدادی از پزشکان زن یا هیچ‌گاه شانس طبابت پیدا نمی‌کنند یا به دلیل برخی مشکلات و محدودیت‌ها مجبور می‌شوند از شغل مورد علاقه‌شان دست بکشند.

هر چند آمار دقیقی از تعداد پزشکان زن بیکار در کشور وجود ندارد، اما شواهد نشان می‌دهد کم نیستند پزشکان زنی که به‌دلایلی همچون ازدواج، فرزنددار شدن، مشکلات شخصی و محدودیت‌های شغلی فرصت طبابت را به‌طور موقت یا دائم از‌دست می‌دهند.

نگرانی از بابت احتمال کمبود تدریجی پزشکان زن در رشته‌های مختلف، مسئولان وزارت بهداشت را برآن داشته تا با اجرای راهکارها و سیاست‌های تشویقی موانع اشتغال پزشکان زن را از میان بردارند.

راهکارهای تشویقی وزارت بهداشت برای جذب پزشکان زن عبارتند از:

ارائه تسهیلات و امکانات رفاهی برای پزشکان زنی که در مناطق محروم و دور افتاده خدمت کنند، افزایش ۴۰‌درصدی درآمد آنها نسبت به سایر پزشکان، کاهش ساعت موظفی کار و برخورداری از درآمد ثابت

آمار نامعلوم پزشکان بیکار زن

آمار دقیقی از تعداد پزشکان زن جویای کار یا آنهایی که به هر دلیل از شغل‌شان انصراف داده و خانه‌نشین شده‌اند، در دست نیست.

نه در وزارت بهداشت و نه در سازمان نظام پزشکی تاکنون برای جمع‌آوری آماری دقیق از تعداد پزشکان زن که به هر دلیل طبابت نمی‌کنند یا به شغل دیگری جز طبابت مشغول هستند، هیچ ضرورتی احساس نشده است.

نسخه پزشک خانواده برای جذب پزشکان زن

مسئولان وزارت بهداشت برای جذب پزشکان بیکار زن عمومی و تخصصی در برنامه پزشک خانواده نیز سیاست‌های تشویقی در پیش گرفته‌اند.

آنها تلاش می‌کنند برای پزشکان زنی که به هر دلیل فعلاً شرایط طبابت را ندارند، حتی به‌طور موقت و در ساعات محدود به خدمت بگیرند.

مسئولان وزارت بهداشت می‌گویند چون برای تحصیل و تخصص‌آموزی پزشکان زن سرمایه ملی هزینه شده بنابراین نباید از کنار این موضوع به‌سادگی گذشت و باید شرایطی را فراهم کرد که از توان و تخصص این افراد هم استفاده شود.

رئیس ستاد اجرایی برنامه کشوری پزشک خانواده و نظام ارجاع می‌گوید:

پزشکان زن که به هر دلیل فعلاً شرایط طبابت کردن تمام وقت را از دست داده‌اند، می‌توانند با ثبت‌نام و پیوستن به طرح پزشک خانواده به‌طور نیمه‌وقت طبابت کنند.

دکتر شریعتی توضیح می‌دهد:

پزشکی که باردار است یا به‌دلیل فرزند داشتن نمی‌تواند تمام وقت کار کند با شرکت در طرح پزشک خانواده می‌تواند ساعت کارش را کاهش دهد.

به این ترتیب این پزشک می‌تواند در روز حداقل چهار ساعت موظفی خود را پر کند و ۱۲۵۰ نفر را تحت‌پوشش بگیرد و در مقابل روی یک درآمد ثابت حدود پنج میلیون تومان در ماه در برنامه پزشک خانواده حساب باز کند.

وی می‌گوید: پزشکان زنی که توانایی دایر کردن مطب به‌طور شخصی را ندارند نیز می‌توانند با معاونت بهداشتی وزارت بهداشت وارد مذاکره شده و داخل مراکز بهداشتی را به‌عنوان مطب اجاره کنند.

به گفته شریعتی، براساس توافقی که با شهرداری‌ها انجام شده و البته هنوز نهایی نشده است پزشکان زن می‌توانند بزودی با توافق شهرداری‌ها در خانه‌های سلامت مشغول به کار شوند.

مسئولان وزارت بهداشت امیدوارند نسخه‌ای که برای اشتغال پزشکان زن پیچیده‌اند جواب بدهد تا در آینده‌ای نه‌چندان دور با جمعیتی از پزشکان زن که باید به جای طبابت خانه‌داری کنند، مواجه نباشیم.